Niğde’de Büyük Kazak Hanı Abılay Han Parkı Açılıyor
Eğer Abılay Han Avrupa krallarından biri olmuş olsaydı, Hollywood veya Avrupalı başka film şirketleri onu bir çok filme konu etmişlerdi. Nitekim, Kazakistan da bağımsızlıktan sonra 2005 yılında “Göçebeler” ismiyle filmini yaptı. Ancak, yabancı sinemacılarla ortaklaşa yapılan bu filmin Abılay Han’ın çok iyi yansıttığı ve dünyaya tanıttığı söylenemez. Ama ilk film olması açısından önem arz ettiği kesindir.
1711’de doğan ve gerçek ismi “Ebu’l Mansur” olan Abılay’ın çocukluğu ve gençliği Kazakların tarihinde en karanlık yıllar olan Congar, yani Kalmuk saldırılarının yoğun olduğu bir dönemde geçti. 1723’te Kazakların büyük bir nüfusunun kırıldığı ve sağ kalanların kaçmak zorunda kaldığı şiddetli saldırılar Kazak tarihine “aqtaban şubırındı”, “Alqaköl sulama” yani “kaçmaktan ayak tabanları şişti ve Alkagöl’e serildiler” adıyla geçti. Bu saldırılarda Abılay’ın da babası öldü ve yetim kaldı. Kazak tarihinin Ayteke Biy ve Kazbek Biy ile birlikte ismi zikredilen, üç bilge kişisinden bir olan Töle Biy yetim çocuğu himayesine aldı. Koyunlarını güden yetim çocuğa Töle Biy “Sabalak” adını verdi.
1730’da Kazaklar toparlandılar ve Anırakay Savaşı’nda Congarları yenilgiye uğrattılarsa da, Kazak Hanlığı dağılmanın eşiğine gelmiş bulunuyordu. Congarların yeni saldırılarına karşı önlem almak üzere Küçük Cüz Hanı Ebu’l Hayr Han 1731’de kendi isteğiyle Çarlık Rusya’nın himayesine girdi. İşte bu durum Kazakların bağımsızlığını kaybetmesinin başlangıcıydı. Bundan sonra Ruslar Kazakları koruma bahanesiyle kaleler inşa ederek Kazak bozkırlarında hakimiyetlerini yaymaya başladılar.
Öte yandan Kazak-Congar savaşları devam etti. Bu savaşlardan birinde savaş öncesinde yapılan teke tek döğüşte Sabalak ünvanlı meçhul asker Abılay Congarların Kazakların önüne çıkardığı mağrur savaşçısını mağlup etti. Bu yiğitliği ve cesareti, savaşlardaki kahramanlıklarından dolayı Abılay Orta Cüz’de Kazak hanı seçildi.
Abılay Orta Cüz Hanı seçildikten sonraki faaliyetleriyle kendini hem tüm Kazak boylarına, hem de Rusya ile Çin’e kabul ettirdi. Bu ülkeler ile diplomatik ilişkiler kurdu. Bu açıdan el aldığımızda Abılay Han’ı Kazak bağımsızlığı yolundaki ilk önemli lider olarak görebiliriz. Onun döneminde her ne kadar Kazaklar bağımsızlıklarını tamamen kaybetmemiş olsalar da, Kazak Hanlığı parçalanmış bir durumdaydı. Abılay basiretli ve güçlü idaresi ile bu parçalanmışlığı durdurarak Kazakların birliğini tesis etti. Abılay 1771’de Orta Cüz Kazaklarının Hanlığı’ndan tüm Kazakların hanı konumuna yükseldi. Büyük Cüz, Orta Cüz ve Küçük Cüz boylarını tek bayrak altında toplayan Abılay Han Kazakların “ulu Kazak hanı” olarak tarihte yerini aldı. O günden sonra tüm Kazakların savaş nidası olan “Alaş” ile birlikte “Abılay” da kullanılmaya başlandı. Böylece Abılay adı Kazakların birliğinin sembolü haline geldi.
Prof. Dr. Abdulvahap Kara