Kazak Atasozleri (Kril ve Latin Harfli)
Мал конысын іздейді,
Ер жігіт туысын іздейді.
Ел-елдің бәрі жаксы,
Өз елің бәрінен жаксы.
Іргесі берік елді
Жау ала алмас,
Ауызы бір елді
Дау ала алмас.
Сұңкар кыясын сағынады,
Торгай ұясын сағынады.
Ұлтарактай болса да,
Ата конысы жер кымбат.
Ат төбеліндей болса да
Туып өскен ел кымбат.
Жат елдің жаксысы болганша,
Өз еліңнің сакшысы бол.
Есі бар жігіт елін табар,
Есі жок жігіт жаттың отын жагар.
Ырыс алды – ынтымак.
Бірлік болмай – тірлік болмас.
Алтау ала болса,
Ауыздағы кетеді;
Төртеу түгел болса,
Төбедегі келеді.
Тірлік, тірлік түбі – бірлік.
Ағайын тату болса – ат көп,
Абысын тату болса – ас көп.
Екі кұзғын таласса,
Бір карғаға жем болар.
Кырык кісі – бір жак,
Кыңыр кісі – бір жак.
Саусак бірікпей –
Ине ілікпейді.
Токтығында жараспаған,
Аштығында караспайды.
Байлык байлык емес, бірлік – байлык.
Ынтымаксыз елді –
Ұрысы билейді.
Ынтымакты елді –
Дұрысы билейді.
Бір кісінікі – макұл,
Екі кісінікі – акыл.
Бас жарылса, бөрік ішінде,
Кол сынса, жең ішінде.
Алтын алма, алғыс ал,
Алтын деген – жер сыйы,
Алғыс деген – ел сыйы.
Көңілің тартпаған іске кол ұрма.
Ер тарыкпай, молыкпайды.
Ер сүрінбей, ел танымас.
Ат сүрінбей, жер танымас.
“Малы жок” деп
Ерден түңілме.
Егіні жок деп
Жерден түңілме.
Ер үмітін ер актар,
Ер атағын ел сактар.
Ер мойнында кыл аркан шірімес.
Ок жетпес жерге кылыш суырма.
Ер картайса, казаншы болады,
Бүркіт картайса, тышканшы болады.
Ер канаты – ат.
Күш атасын танымайды.
Ерді намыс өлтірер,
Коянды камыс өлтірер.
Ер жігіт ел үшін туады,
Ел үшін өледі.
Шын ер – жеңсе, тасымас,
Жеңілсе, жасымас.
Ат басына күн туса,
Ауыздығымен су ішер;
Ер басына күн туса,
Етігімен су кешер.
Үйде шешен, дауға жок,
Үйде батыр, жауға жок.
Батыр мактанса,
Жауға шапканын айтар.
Ку мактанса,
Алдап какканын айтар.
Ер даусыз болмайды,
Ер жаусыз болмайды.
Ерді кебенек ішінде таны.
Шешінген судан тайынбас.
Түпкі айылдың батканын
Иесі білмес, ат білер.
Ер жігіттіс кәдірін
Ағайын білмес, жат білер.
Ердің атын,
Не аты шығарар,
Не катыны шығарар.
Ер бір рет өледі,
Ез мың рет өледі.
Тәуекел тау жыгар.
Су жетпейін демейді,
Жар жеткізбейді.
Ер жетпейін демейді,
Мал жеткізбейді.
Бас болмак оңай,
Бастамак кыйын.
Жаман жолдас жауга алдырар,
Жаман би дауга алдырар.
Ер бакыттың
Конғанын білмейді,
Ұшканын біледі.
Корыкканға кос көрінер.
Коркактың көзі үлкен,
Акымактың сөзі үлкен.
Жау жокта батыр көп,
Дау жокта акыл көп.
Кылышынан кан тамған батырды,
Тілінен бал тамған акын алады.
Ердің жаксысы
Елімен ойласады.
Әйелдің жаксысы
Ерімен ойласады.
Ер кәдірін білмеген
Ел кадірін білмейді.
Бірлік кайда болса,
Ерлік сонда.
Еркіндік кайда болса,
Елдік сонда.
Жығылган күреске тоймайды.
Камысты бос ұстасаң,
Колынды кеседі.
Касыңды бос ұстасаң,
Төбеңді теседі.
Көз коркак, кол батыр.
Күшті болсаң – нәпсіңді тый.
Шындык – камал бұзар.
Кырык жыл кырңын болса да,
Ажалды өледі.
Үйренген жау атыспакка жаксы.
Сактыкта корлык жок,
Сәлемде зорлык жок.
Бұка болар бұзау,
Биттейінен белгілі.
Батыр болатын бала,
Титтейінен белгілі.
Ер айтса – ел айтканы,
Елдің камын жеп айтканы.
Елүуінде ер – дана,
Елу жылда ел жаңа.
Ат басына күн туса,
Айыл, тұрман садага;
Ер басына күн туса,
Бастан кұлак садаға.
Арманымен – ер сұлу,
Орманымен жер сұлу.
Өзін өзі білген ер бакытты.
Өзін өзі билеген ел бакытты.
Ел іші – алтын бесік.
Ел кұлағы – елу.
Кырыктың бірі – кыдыр.
Бүлінген елден,
Бүлдіргі алма.
Тау мен тасты су бұзар,
Ер арасын ку бұзар.
Ел болатын жігіттер,
Ел намысын жыртады,
Ел болмайтын жігіттер,
Елін ұрлап кұртады.
Балык іздесең, көлге бар,
Береке іздесес, елге бар.
Ел-жұртыңның кадірін
Іс түскенде білерсің.
Сары тонның кәдірін
Кыс түскенде білерсің.
Өсер елдің баласы
Козысын күтіп кой кылар.
Өспес елдің баласы
Козысын сойып, той кылар.
Көпті жамандаган –
Көмусіз калар.
Өзім білем жігіттің
Басына ойран салғаны;
Көп біледі деген жігіттің;
Басына корған салғаны.
Акылсыз адам айкай келеді,
Жан-жағын жайпай келеді.
Акылды адам жай-жай келеді,
Жан жағын байкай келеді.
Сұлу сұлу емес,
Сүйген сұлу.
Болар адам – он бесінде бас болар,
Болмас адам – кырык бесінде жас болар.
Жаман итті еркелетсен,
Аузыңды жалар.
Жаман адамды еркелетсең,
Жанынды алар.
Ағаш тамырымен мыкты.
Адам дос-жарымен мыкты.
Жолдасы жок жігіттің –
Олжасы жок.
Жаман жолдастан,
Жаксы дұшпан артык.
Ас адамның – аркауы.
Бауыр шырын, бас тәтті,
Ағайынмен ішкен ас тәтті.
Пышагы бар, сүйгенін жер,
Пышагы жок, тигенін жер.
Тарта жесең, тай калар,
Коя жесең, кой калар,
Коймай жесең, не калар?!
Жазым болса, быламыкка тіс сынар.
Кыдырып жеген жанбастан,
Шакырулы жеген жауырын артык.
Өле жегенше,
Ағайынмен бөле же.
Аз кайғыны ас басады,
Көп кайғыны дос басады.
Жылкының етін жесең,
Тісіңе кіреді,
Жемесес түсіңе кіреді.
Аз ғана асым,
Даусыз басым.
Денің сау болса,
Жарлымын деме.
Жолдасың көп болса,
Жалғызбын деме.
Тұр-тұрдан хабар келсе,
Ұйкыдан маза кетеді.
Кісінің кісілігі,
Киімінде емес,
Білімінде.
Айла алтау,
Акыл жетеу.
Айла мен акыл косылса,
Алдырмайтын екеу.
Акыл көпке жеткізер,
Өнер көкке жеткізер.
Итке төсек не керек,
Естіге өсек не керек.
Киіміне карап, карсы алады,
Біліміне карап, шығарып салады.
Акылды өзінен көреді,
Акылсыз ағайыннан көреді.
Акымак ішкен-жегенін айтады,
Акылды көрген-білгенін айтады.
Ер жігіттің өлгені –
Ессіз болса алғаны.
Әділ бидін өлгені –
Сөзінің болса жалғаны.
Еңбегі жок ғалым –
Ыстыгы жок жалын.
Білім ғауһар –
Бағасы жок.
Надандык кесел –
Дауасы жок.
Білекті бірді жығады,
Білімді мыңды жығады.
Күш – білімде,
Білім – кітапта.
Карғыстың ен жаманы:
Өзің білме,
Білгеннің тілін алма.
Түстік өмірің болса,
Кештік білім жый.
Білмесең үндеме,
Білгенді күндеме.
Акылы жоктың – арманы жок.
Өнер алды – кызыл тіл.
Тіл тас жарады,
Тас жармаса,
Бас жарады.
Баска пәле тілден.
Бас кеспек болса да,
Тіл кеспек жок.
Сөз тапканга колка жок.
Жаксы байкап сөйлер,
Жаман шайкап сөйлер.
Сөз сүйектен өтеді,
Таяк еттен өтеді.
Ұлы сөзде ұят жок.
Жаксы сөз – жарым ырыс.
Ауруда – шаншу жаман,
Сөзде – канку жаман.
Жүздің көркі сакал,
Сөздің көркі макал.
Ең тәтті де – тіл,
Ең ашты да – тіл,
Ең жұмсак та – тіл,
Ең катты да – тіл.
Көздің аласынан,
Сөздің аласы жаман.
Ала сөйлеп, ұлыкка жакканша,
Адал сөйлеп, жұртка жак.
Артында баласы калса –
Көзі калды де.
Артында сөзі калса –
Өзі калды де.
Ата көрген ок жонар,
Ана көрген тон пішер.
Жылтыраганның бәрі алтын емес.
Кына тастан шығады,
Өнер – білім жастан шығады.
Сырлы аяктың сыры кетсе де,
Сыны кетпейді.
Сабыр түбі сары алтын.
Еріншек катынның
Етегі жыртык,
Ерке катынның
Еріні тыртык.
Жаксы әйел
Жаман еркекті түзетеді.
Жаман әйел
Жаксы еркекті жүдетеді.
Жаман катын алғанның
Жауы үйінде.
Екі катын алғанның
Дауы үйінде.
Төркіні жакын катынның
Төсегі жыйылмайды.
Келіннің бетін кім бұрын ашса,
Сол ыстык.
Астында атың болса,
Арғымак не керек?
Жаксы катының болса,
Ұжмак не керек?
Бардың катыны өлсе,
Төсегі жаңғырар.
Жоктың катыны өлсе,
Басы каңғырар.
Атың жаксы болса – пырағың,
Катының жаксы болса – шырағың.
Ата-ананың кәдірін
Балалы болгғанда білерсің.
Ағайынның кадірін
Жалалы болғанда білерсің.
Ана сүтін актамағанды
Ешкім мактамайды.
Әзілің жарасса,
Атаңмен ойна.
Атаңа не кылсаң,
Алдыңа сол келер.
Әкең өлсе өлсін,
Әкеңді көрген өлмесін.
Атадан жаксы ұл туса,
Есіктегі басын төрге сүйрер.
Атадан жаман ұл туса,
Төрдегі басын жерге сүйрер.
Ашаршылыкты көп көрген,
Өзі тоймай “мә” демес.
Жетімдікті көп көрген,
Үш шакыртпай “ә” демес.
Атадан жаксы ұл туса,
Елінің камын жейді;
Атадан жаман ұл туса,
Елінің малын жейді.
Балалы үйдің ұрлыгы жатпас.
Карга баласын “аппағым” дейді.
Кірпі баласын “жұмсағым” дейді.
Жалғыз баласы бардың
Шығар-шыкпас жаны бар.
Екі баласы бардың,
Өкпе, бауыр, жалы бар.
Үш баласы бардың,
Бұкарада пұлы бар.
Кызы бар үйдің жеңгесі сүйкімді.
Калындығына өкпелеген күйеу,
Кайнысына сәлем бермейді.
Үйдің жылы-суығын,
Кыс түскенде білерсің.
Ағайынның алыс-жакынын,
Іс түскенде білерсің.
Алыстағы ағайыннан,
Ауылы бірге көрші артык.
Туыс туыс емес,
Коныс туыс.
Өзі конак болып көрмеген,
Конакты сыйлай да білмейді.
Ағайынның аразы болса да,
Азары болмайды.
Конак келсе ет кызарар,
Ет кызармаса, бет кызарар.
Асты сұрап бергенше, сабап бер.
Балалығыңды сағынсаң,
Нағашыңа бар.
Жігіттігіңді сағынсаң,
Кайныңа бар.
Ағайын, барында аузынды жалайды,
Жоғында желкеңнен карайды.
Жаман туыстан,
Жаксы таныс артык.
Ерінбеген електен су ішеді.
Бетің кыйсык болса,
Айнага өкпелеме.
Ниетін кыйсык болса,
Ағайынга өкпелеме.
Ағайыныңды іске шакырма,
Аска шакыр.
Үйден ұзап шыкпасаң,
Катынга кадірін болмайды.
Ауылдан ұзап шыкпасаң
Жакынга кадірін болмайды.
Бір ауылда мың туысын болганша,
Әр ауылда бір туысын болсын.
Жаксы адам картайса,
Жазып койған хаттай.
Жаман адам картайса,
Быксып жанған оттай.
Алтыға дейін бала ерке,
Алпыстан кейін шал ерке.
Өмір картайса да,
Көңіл картаймайды.
Катарынан калған кәрі жетім.
Бейнет,
Бейнет түбі – зейнет.
Еңбек етсең – емерсің.
Бейнетің катты болса,
Татканын тәтті болар.
Колы кыймылдағанның
Аузы кыймылдар.
Ерте тұрган жігіттің
Ырысы артык.
Ерте тұрган айелдің
Бір ісі артык.
Ерінген екі істейді.
Ынта болса адамда,
Кыйын іс жок ғаламда.
Кедейлік жаны тәтті жалкауга үйір,
Еңбек ете білмейтін, аңкауға үйір.
Маңдайы терлемегеннің
Казаны кайнамайды.
Акымак күлкіге тоймайды,
Жалкау ұйкыға тоймайды.
Еріншектің егіні піспес.
Еріншектің ертеңі бітпес,
Жеңілшектің селтеңі бітпес.
Арпа, бидай – ас екен,
Алтын, күміс – тас екен.
Не ексең – соны орарсың.
Судың да сұрауы бар.
Суга кеткен тал кармайды.
Кімнің тарысы піссе,
Соның тауығы.
Берекесі кеткен ауылдың
Айтканы өсек болар,
Аңдыганы төсек болар.
Берекесі кірген ауылдың
Айналдырғаны шаруа болар,
Еккені тары, жегені жарма болар.
Жаңбыр жауса, жерге сый,
Жігіт туса, елге сый.
Койшы көп болса,
Кой арам өледі.
Екі кошкардың басы бір казанга сыймас.
Ала койды бөле кырыккан
Жүнге жарымайды.
Арык малды асырасаң,
Ауыз – мұрныңды май етер.
Жаман адамды асырасаң,
Ауыз – мұрныңды кан етер.
Койдан койдың несі артык,
Кол басындай еті артык.
Ерден ердің несі артык,
Ойлап айткан сөзі артык.
Токал ешкі мүйіз сұраймын деп
Кұлағынан айрылыпты.
Айдағаның бес ешкі,
Ыскырыгын жер жарады.
Ешкі бастаган кой,
Егінге түседі.
Каскырдан кайрат кетсе,
Ешкіні апа, текені жезде дейді.
Соңғы түйенің жүгі ауыр.
Екі аяктыда – бажа тату.
Төрт аяктыда – бота тату.
Түйе ботасымен жарасты,
Тамак батасымен жарасты.
Бағы тайған адамды,
Түйе үстінен ит кабар.
Ат жаманы таймен ойнар.
Ат тұягын тай басар.
Ат айналып казығын табар.
Тай тайга жеткізер,
Тай кұнанга жеткізер,
Кұнан атка жеткізер,
Ат мұратка жеткізер.
Аттан тай озады.
Атадан бала озады.
Ат сүрінбей жер танымас,
Ер сүрінбей ел танымас.
Жаман атка жал бітсе,
Жанына торсык байлатпас.
Жаман адамға мал бітсе,
Жанына консы кондыртпас.
Арғымак аттың баласы,
Аз оттап көп жусайды.
Асыл ердің баласы,
Аз сөйлеп, көп тыңдайды.
Тістейтін жылкы – тісін көрсетпес.
Акылсыз атка мінсе,
Атасын басып кете жаздайды.
Тегін келген аттың
Тісіне карама.
Жылкы еті –
Жемесең түсіңе кіреді,
Жесең тісіңе кіреді.
Сыйыр сыйпағанды білмейді,
Жаман сыйлағанды білмейді.
Ортак өгізден,
Оңаша бұзау артык.
Өгізге туган күн,
Бұзауга да туады.
Сыйыр судан жериді,
Су сыйырдан жериді.
Әңгіме бұзау емізер,
Бұзау таяк жегізер.
Бас екеу болмай,
Мал екеу болмайды.
Жоғалган пышактың сабы алтын.
Кісі берген,
Кісіге ырыс болмас.
Малым жанымның садағасы,
Жаным арымның садағасы.
Есек семірсе,
Иесін тебер.
Ер тұрманы алтын болса да,
Есектің есек аты калмас.
Есекті есек десең,
Иесінің көңіліне келер.
Бітер істің басына,
Жаксы келер касына.
Сырласуға дос жаксы,
Сыйласуға жат жаксы.
Ак сауыттың жағасы бар,
Жеңі жок,
Шын жаксының ашуы бар,
Кегі жок.
Көргенді кісі,
Көргенін айтар.
Көргенсіз кісі,
Бергенін айтар.
Жаксының айтканы келмейді,
Жаманның сандырағы келеді.
Біреуге ор казба, өзің түсерсің.
Туа жаман жок,
Жүре жаман бар.
Жыланга түк біткен сайын,
Калтырауык болады.
Жаманга мал біткен сайын,
Бакырауык болады.
Еркектің жаманы,
Катының жамандар.
Елдің жаманы,
Батырын жамандар.
Жаман байыса,
Жакынын танымас.
Жаман адам төршіл.
Жаксыдан жаман туады,
Бір аяк аска алғысыз.
Жаманнан жаксы туады,
Адам айтса нанғысыз.
Жаман мактанса катынын сабар.
Жаксылыкка жаксылык,
Әр кісінің ісі.
Жамандыкка жаксылык,
Ер кісінің ісі.
Басыңа іс түссе,
Жаксы көмек етеді,
Жаман күліп өтеді.
Жаксы өз басынан көреді,
Жаман жолдасынан көреді.
Жаксы болса алғаның,
Үйінен кісі кетпейді.
Жаман болса алғанын,
Шын досын да шеттейді.
Жаксыны жамандасаң,
Аруағы тасады.
Жаманды жамандасаң,
Кұты кашады.
Жаман ағайын
Бар болсаң, көре алмайды.
Жок болсаң, бере алмайды.
Жапалак мактанса,
Жардан коян алдым дер.
Жаман мактанса,
Жаксының жағасынан алдым дер.
Өзін ғана ойлаған,
Жамандыктың белгісі.
Өзгені де ойлаган,
Адамдыктын белгісі.
Ермек куған,
Бәлеге жолығады.
Еңбек куған,
Казынага жолығады.
Жаксыдан жаман туса,
Емі табылмас.
Жаманнан жаксы туса,
Теңі табылмас.
Жаксы жігіт сапардан:
Елін аңсап кайтады,
Алдына мал сап кайтады.
Жаман жігіт сапардан:
Пістесін шағып кайтады,
Калтасын кағып кайтады.
Жаксыны арман оздырар,
Жаманды кұлкын тоздырар.
Жаксы әйел,
Жаман еркекті би етеді.
Жаман әйел,
Жаксы еркекті кұл етеді.
Жаксының соңынан көп ереді.
Жаманның соңынан шөп ереді.
Жаксының жаксылығын айт,
Мейірі тассын,
Жамандың жамандығын айт,
Кұты кашсын.
Жаман адам кетсе,
Дүние кеңіп калғандай болады.
Жаксы адам кетсе,
Дүние кеміп калғандай болады.
Жаксы жігіт
Ағайынның басын косады.
Жаман жігіт,
Жаксы ағаның жолын тосады.
Жаксы сыйлағанның кұлы,
Жаман корыкканның кұлы.
Есепті дос айрылмас.
Дұшпан күлдіріп айтады,
Дос жылатып айтады.
Айрылгғсы келген дос,
Аяулыңды сұрайды.
Дос сыртыңнан мактар,
Дұшпан көзіңе мактар.
Адамның көңілі,
Бір атым насыбайдан калады.
Досыңмен көп сөйлеспе,
Жолынан калдырарсың.
Дұшпаныңмен көп сөйлеспе,
Сырыңды алдырарсың.
Күлме досыңа, келер басыңа.
Кемедегінің жаны бір.
Доска ауырлығынды салма,
Достан карыз алма.
Карғайын десем – жалғызым,
Карғамайын десем – жалмауызым.
Байлык – мұрат емес.
Кедейлік – ұят емес.
Бай бір жұттык,
Батыр бір октык.
Бар болсаң – аспа,
Жок болсаң – саспа.
Үйдегі есепті,
Базардағы нарык бұзар.
Базарда мың кісі бар,
Әркім сүйгеніне сәлем берер.
Карға карғаның көзін шұкымас.
Коянның карасын көріп,
Калжасынан түңіл.
Аңкау елге – арамза молда.
Аюга намаз үйреткен – таяк.
Каскырдың аузы жесе де кан,
Жемесе де кан.
Ит иті жұмсайды,
Ит кұйрығын жұмсайды.
Ак ит, кара ит, барі бір ит.
Ұлыңа бес жаска дейін патшадай кара,
Он бес жаска дейін косшыңдай сана,
Он бестен аскан соң досыңа бала.
Сүтпен кірген мінез,
Сүйекпен кетеді.
Күйеу – жүз жылдык,
Кұда – мың жылдык.
Керек тастың ауырлыгы жок,
Барар жердің алысытығы жок.
Кұдайдан корыкпа,
Кұдайдан корыкпағаннан корык.
Ары тартсаң өгіз өледі,
Бері тартсаң арба сынады.
Кең болсаң, кем болмайсың.
Әлі жетпеген, акыретшіл.
SEÇME KAZAK ATASÖZLERİ
Atasözleri, asırlar süzgecinden geçerek bize ulasan altın sözlerdir. Bunları bilen ve uygulayan insanın hayatta basarılı olmamasına imkân yoktur. Aynı zamanda bunlar, hitabeti de kuvvetlendiren dil ve kültür hazineleridir. Gelen talepler üzerine, binlerce Kazak atasözleri arasından insan ilişkilerine ışık tutan önemli atasözlerinden bir kaç sene evvel hazırlamış olduğum derlemeyi sunuyorum.
İyt – toyğan cerine,
Er – tuvğan cerine.
Kisi elinde sultan bolganşa,
Öz elinde ultan bol.
Öz elim – öleñ tösegim.
Mal konısın izdeydi,
Er cigit tuvısın izdeydi.
El-eldiñ bäri caksı,
Öz eliñ bärinen caksı.
İrgesi berik eldi
Cav ala almas,
Avızı bir eldi
Dav ala almas.
Suñkar kıyasın sağınadı,
Torgay uyasın sağınadı.
Ultaraktay bolsa da,
Ata konısı cer kımbat.
At töbelindey bolsa da
Tuvıp ösken el kımbat.
Cat eldiñ caksısı bolganşa,
Öz eliñniñ sakşısı bol.
Esi bar cigit elin tabar,
Esi cok cigit cattıñ otın cagar.
Irıs aldı – ıntımak.
Birlik bolmay – tirlik bolmas.
Altav ala bolsa,
Avızdağı ketedi;
Törtev tügel bolsa,
Töbedegi keledi.
Tirlik, tirlik tübi – birlik.
Ağayın tatuv bolsa – at köp,
Abısın tatuv bolsa – as köp.
Eki kuzğın talassa,
Bir karğağa cem bolar.
Kırık kisi – bir cak,
Kıñır kisi – bir cak.
Savsak birikpey –
İyne ilikpeydi.
Toktığında caraspağan,
Aştığında karaspaydı.
Baylık baylık emes, birlik – baylık.
Intımaksız eldi –
Urısı biyleydi.
Intımaktı eldi –
Durısı biyleydi.
Bir kisiniki – makul,
Eki kisiniki – akıl.
Bas carılsa, börik işinde,
Kol sınsa, ceñ işinde.
Altın alma, alğıs al,
Altın degen – cer sıyı,
Alğıs degen – el sıyı.
Köñiliñ tartpağan iske kol urma.
Er tarıkpay, molıkpaydı.
Er sürinbey, el tanımas.
At sürinbey, cer tanımas.
“Malı cok” dep
Erden tüñilme.
Egini cok dep
Cerden tüñilme.
Er ümitin er aktar,
Er atağın el saktar.
Er moynında kıl arkan şirimes.
Ok cetpes cerge kılış suvırma.
Er kartaysa, kazanşı boladı,
Bürkit kartaysa, tışkanşı boladı.
Er kanatı – at.
Küş atasın tanımaydı.
Erdi namıs öltirer,
Koyandı kamıs öltirer.
Er cigit el üşin tuvadı,
El üşin öledi.
Şın er – ceñse, tasımas,
Ceñilse, casımas.
At basına kün tuvsa,
Avızdığımen suv işer;
Er basına kün tuvsa,
Etigimen suv keşer.
Üyde şeşen, davğa cok,
Üyde batır, cavğa cok.
Batır maktansa,
Cavğa şapkanın aytar.
Kuv maktansa,
Aldap kakkanın aytar.
Er davsız bolmaydı,
Er cavsız bolmaydı.
Erdi kebenek işinde tanı.
Şeşingen suvdan tayınbas.
Tüpki ayıldıñ batkanın
İyesi bilmes, at biler.
Er cigittis kädirin
Ağayın bilmes, cat biler.
Erdiñ atın,
Ne atı şığarar,
Ne katını şığarar.
Er bir ret öledi,
Ez mıñ ret öledi.
Täuvekel tav cıgar.
Suv cetpeyin demeydi,
Car cetkizbeydi.
Er cetpeyin demeydi,
Mal cetkizbeydi.
Bas bolmak oñay,
Bastamak kıyın.
Caman coldas cavga aldırar,
Caman biy davga aldırar.
Er bakıttıñ
Konğanın bilmeydi,
Uşkanın biledi.
Korıkkanğa kos köriner.
Korkaktıñ közi ülken,
Akımaktıñ sözi ülken.
Cav cokta batır köp,
Dav cokta akıl köp.
Kılışınan kan tamğan batırdı,
Tilinen bal tamğan akın aladı.
Erdiñ caksısı
Elimen oylasadı.
Äyeldiñ caksısı
Erimen oylasadı.
Er kädirin bilmegen
El kadirin bilmeydi.
Birlik kayda bolsa,
Erlik sonda.
Erkindik kayda bolsa,
Eldik sonda.
Cığılgan küreske toymaydı.
Kamıstı bos ustasañ,
Kolındı kesedi.
Kasıñdı bos ustasañ,
Töbeñdi tesedi.
Köz korkak, kol batır.
Küşti bolsañ – näpsiñdi tıy.
Şındık – kamal buzar.
Kırık cıl kırñın bolsa da,
Acaldı öledi.
Üyrengen cav atıspakka caksı.
Saktıkta korlık cok,
Sälemde zorlık cok.
Buka bolar buzav,
Biytteyinen belgili.
Batır bolatın bala,
Tiytteyinen belgili.
Er aytsa – el aytkanı,
Eldiñ kamın cep aytkanı.
Elüvinde er – dana,
Eluv cılda el caña.
At basına kün tuvsa,
Ayıl, turman sadaga;
Er basına kün tuvsa,
Bastan kulak sadağa.
Armanımen – er suluv,
Ormanımen cer suluv.
Özin özi bilgen er bakıttı.
Özin özi biylegen el bakıttı.
El işi – altın besik.
El kulağı – eluv.
Kırıktıñ biri – kıdır.
Bülingen elden,
Büldirgi alma.
Tav men tastı suv buzar,
Er arasın kuv buzar.
El bolatın cigitter,
El namısın cırtadı,
El bolmaytın cigitter,
Elin urlap kurtadı.
Balık izdeseñ, kölge bar,
Bereke izdeses, elge bar.
El-curtıñnıñ kadirin
İs tüskende bilersiñ.
Sarı tonnıñ kädirin
Kıs tüskende bilersiñ.
Öser eldiñ balası
Kozısın kütip koy kılar.
Öspes eldiñ balası
Kozısın soyıp, toy kılar.
Köpti camandagan –
Kömüvsiz kalar.
Özim bilem cigittiñ
Basına oyran salğanı;
Köp biledi degen cigittiñ;
Basına korğan salğanı.
Akılsız adam aykay keledi,
Can-cağın caypay keledi.
Akıldı adam cay-cay keledi,
Can cağın baykay keledi.
Suluv suluv emes,
Süygen suluv.
Bolar adam – on besinde bas bolar,
Bolmas adam – kırık besinde cas bolar.
Caman iytti erkeletsen,
Avzıñdı calar.
Caman adamdı erkeletseñ,
Canındı alar.
Ağaş tamırımen mıktı.
Adam dos-carımen mıktı.
Coldası cok cigittiñ –
Olcası cok.
Caman coldastan,
Caksı duşpan artık.
As adamnıñ – arkavı.
Bavır şırın, bas tätti,
Ağayınmen işken as tätti.
Pışagı bar, süygenin cer,
Pışagı cok, tiygenin cer.
Tarta ceseñ, tay kalar,
Koya ceseñ, koy kalar,
Koymay ceseñ, ne kalar?!
Cazım bolsa, bılamıkka tis sınar.
Kıdırıp cegen canbastan,
Şakıruvlı cegen cavırın artık.
Öle cegenşe,
Ağayınmen böle ce.
Az kayğını as basadı,
Köp kayğını dos basadı.
Cılkınıñ etin ceseñ,
Tisiñe kiredi,
Cemeses tüsiñe kiredi.
Az ğana asım,
Davsız basım.
Deniñ sav bolsa,
Carlımın deme.
Coldasıñ köp bolsa,
Calğızbın deme.
Tur-turdan habar kelse,
Uykıdan maza ketedi.
Kisiniñ kisiligi,
Kiyiminde emes,
Biliminde.
Ayla altav,
Akıl cetev.
Ayla men akıl kosılsa,
Aldırmaytın ekev.
Akıl köpke cetkizer,
Öner kökke cetkizer.
İytke tösek ne kerek,
Estige ösek ne kerek.
Kiyimine karap, karsı aladı,
Bilimine karap, şığarıp saladı.
Akıldı özinen köredi,
Akılsız ağayınnan köredi.
Akımak işken-cegenin aytadı,
Akıldı körgen-bilgenin aytadı.
Er cigittiñ ölgeni –
Essiz bolsa alğanı.
Ädil biydin ölgeni –
Söziniñ bolsa calğanı.
Eñbegi cok ğalım –
Istıgı cok calın.
Bilim ğavhar –
Bağası cok.
Nadandık kesel –
Davası cok.
Bilekti birdi cığadı,
Bilimdi mıñdı cığadı.
Küş – bilimde,
Bilim – kitapta.
Karğıstıñ en camanı:
Öziñ bilme,
Bilgenniñ tilin alma.
Tüstik ömiriñ bolsa,
Keştik bilim cıy.
Bilmeseñ ündeme,
Bilgendi kündeme.
Akılı coktıñ – armanı cok.
Öner aldı – kızıl til.
Til tas caradı,
Tas carmasa,
Bas caradı.
Baska päle tilden.
Bas kespek bolsa da,
Til kespek cok.
Söz tapkanga kolka cok.
Caksı baykap söyler,
Caman şaykap söyler.
Söz süyekten ötedi,
Tayak etten ötedi.
Ulı sözde uyat cok.
Caksı söz – carım ırıs.
Avruvda – şanşuv caman,
Sözde – kankuv caman.
Cüzdiñ körki sakal,
Sözdiñ körki makal.
Eñ tätti de – til,
Eñ aştı da – til,
Eñ cumsak ta – til,
Eñ kattı da – til.
Közdiñ alasınan,
Sözdiñ alası caman.
Ala söylep, ulıkka cakkanşa,
Adal söylep, curtka cak.
Artında balası kalsa –
Közi kaldı de.
Artında sözi kalsa –
Özi kaldı de.
Ata körgen ok conar,
Ana körgen ton pişer.
Cıltıragannıñ bäri altın emes.
Kına tastan şığadı,
Öner – bilim castan şığadı.
Sırlı ayaktıñ sırı ketse de,
Sını ketpeydi.
Sabır tübi sarı altın.
Erinşek katınnıñ
Etegi cırtık,
Erke katınnıñ
Erini tırtık.
Caksı äyel
Caman erkekti tüzetedi.
Caman äyel
Caksı erkekti cüdetedi.
Caman katın alğannıñ
Cavı üyinde.
Eki katın alğannıñ
Davı üyinde.
Törkini cakın katınnıñ
Tösegi cıyılmaydı.
Kelinniñ betin kim burın aşsa,
Sol ıstık.
Astında atıñ bolsa,
Arğımak ne kerek?
Caksı katınıñ bolsa,
Ucmak ne kerek?
Bardıñ katını ölse,
Tösegi cañğırar.
Coktıñ katını ölse,
Bası kañğırar.
Atıñ caksı bolsa – pırağıñ,
Katınıñ caksı bolsa – şırağıñ.
Ata-ananıñ kädirin
Balalı bolgğanda bilersiñ.
Ağayınnıñ kadirin
Calalı bolğanda bilersiñ.
Ana sütin aktamağandı
Eşkim maktamaydı.
Äziliñ carassa,
Atañmen oyna.
Ataña ne kılsañ,
Aldıña sol keler.
Äkeñ ölse ölsin,
Äkeñdi körgen ölmesin.
Atadan caksı ul tuvsa,
Esiktegi basın törge süyrer.
Atadan caman ul tuvsa,
Tördegi basın cerge süyrer.
Aşarşılıktı köp körgen,
Özi toymay “mä” demes.
Cetimdikti köp körgen,
Üş şakırtpay “ä” demes.
Atadan caksı ul tuvsa,
Eliniñ kamın ceydi;
Atadan caman ul tuvsa,
Eliniñ malın ceydi.
Balalı üydiñ urlıgı catpas.
Karga balasın “appağım” deydi.
Kirpi balasın “cumsağım” deydi.
Calğız balası bardıñ
Şığar-şıkpas canı bar.
Eki balası bardıñ,
Ökpe, bavır, calı bar.
Üş balası bardıñ,
Bukarada pulı bar.
Kızı bar üydiñ ceñgesi süykimdi.
Kalındığına ökpelegen küyev,
Kaynısına sälem bermeydi.
Üydiñ cılı-suvığın,
Kıs tüskende bilersiñ.
Ağayınnıñ alıs-cakının,
İs tüskende bilersiñ.
Alıstağı ağayınnan,
Avılı birge körşi artık.
Tuvıs tuvıs emes,
Konıs tuvıs.
Özi konak bolıp körmegen,
Konaktı sıylay da bilmeydi.
Ağayınnıñ arazı bolsa da,
Azarı bolmaydı.
Konak kelse et kızarar,
Et kızarmasa, bet kızarar.
Astı surap bergenşe, sabap ber.
Balalığıñdı sağınsañ,
Nağaşıña bar.
Cigittigiñdi sağınsañ,
Kaynıña bar.
Ağayın, barında avzındı calaydı,
Coğında celkeñnen karaydı.
Caman tuvıstan,
Caksı tanıs artık.
Erinbegen elekten suv işedi.
Betiñ kıysık bolsa,
Aynaga ökpeleme.
Niyetin kıysık bolsa,
Ağayınga ökpeleme.
Ağayınıñdı iske şakırma,
Aska şakır.
Üyden uzap şıkpasañ,
Katınga kadirin bolmaydı.
Avıldan uzap şıkpasañ
Cakınga kadirin bolmaydı.
Bir avılda mıñ tuvısın bolganşa,
Är avılda bir tuvısın bolsın.
Caksı adam kartaysa,
Cazıp koyğan hattay.
Caman adam kartaysa,
Bıksıp canğan ottay.
Altığa deyin bala erke,
Alpıstan keyin şal erke.
Ömir kartaysa da,
Köñil kartaymaydı.
Katarınan kalğan käri cetim.
Beynet,
Beynet tübi – zeynet.
Eñbek etseñ – emersiñ.
Beynetiñ kattı bolsa,
Tatkanın tätti bolar.
Kolı kıymıldağannıñ
Avzı kıymıldar.
Erte turgan cigittiñ
Irısı artık.
Erte turgan ayeldiñ
Bir isi artık.
Eringen eki isteydi.
Inta bolsa adamda,
Kıyın is cok ğalamda.
Kedeylik canı tätti calkavga üyir,
Eñbek ete bilmeytin, añkavğa üyir.
Mañdayı terlemegenniñ
Kazanı kaynamaydı.
Akımak külkige toymaydı,
Calkav uykığa toymaydı.
Erinşektiñ egini pispes.
Erinşektiñ erteñi bitpes,
Ceñilşektiñ selteñi bitpes.
Arpa, biyday – as eken,
Altın, kümis – tas eken.
Ne ekseñ – sonı orarsıñ.
Suvdıñ da suravı bar.
Suvga ketken tal karmaydı.
Kimniñ tarısı pisse,
Sonıñ tavığı.
Berekesi ketken avıldıñ
Aytkanı ösek bolar,
Añdıganı tösek bolar.
Berekesi kirgen avıldıñ
Aynaldırğanı şaruva bolar,
Ekkeni tarı, cegeni carma bolar.
Cañbır cavsa, cerge sıy,
Cigit tuvsa, elge sıy.
Koyşı köp bolsa,
Koy aram öledi.
Eki koşkardıñ bası bir kazanga sıymas.
Ala koydı böle kırıkkan
Cünge carımaydı.
Arık maldı asırasañ,
Avız – murnıñdı may eter.
Caman adamdı asırasañ,
Avız – murnıñdı kan eter.
Koydan koydıñ nesi artık,
Kol basınday eti artık.
Erden erdiñ nesi artık,
Oylap aytkan sözi artık.
Tokal eşki müyiz suraymın dep
Kulağınan ayrılıptı.
Aydağanıñ bes eşki,
Iskırıgın cer caradı.
Eşki bastagan koy,
Eginge tüsedi.
Kaskırdan kayrat ketse,
Eşkini apa, tekeni cezde deydi.
Soñğı tüyeniñ cügi avır.
Eki ayaktıda – baca tatuv.
Tört ayaktıda – bota tatuv.
Tüye botasımen carastı,
Tamak batasımen carastı.
Bağı tayğan adamdı,
Tüye üstinen iyt kabar.
At camanı taymen oynar.
At tuyagın tay basar.
At aynalıp kazığın tabar.
Tay tayga cetkizer,
Tay kunanga cetkizer,
Kunan atka cetkizer,
At muratka cetkizer.
Attan tay ozadı.
Atadan bala ozadı.
At sürinbey cer tanımas,
Er sürinbey el tanımas.
Caman atka cal bitse,
Canına torsık baylatpas.
Caman adamğa mal bitse,
Canına konsı kondırtpas.
Arğımak attıñ balası,
Az ottap köp cuvsaydı.
Asıl erdiñ balası,
Az söylep, köp tıñdaydı.
Tisteytin cılkı – tisin körsetpes.
Akılsız atka minse,
Atasın basıp kete cazdaydı.
Tegin kelgen attıñ
Tisine karama.
Cılkı eti –
Cemeseñ tüsiñe kiredi,
Ceseñ tisiñe kiredi.
Sıyır sıypağandı bilmeydi,
Caman sıylağandı bilmeydi.
Ortak ögizden,
Oñaşa buzav artık.
Ögizge tuvgan kün,
Buzavga da tuvadı.
Sıyır suvdan ceriydi,
Suv sıyırdan ceriydi.
Äñgime buzav emizer,
Buzav tayak cegizer.
Bas ekev bolmay,
Mal ekev bolmaydı.
Coğalgan pışaktıñ sabı altın.
Kisi bergen,
Kisige ırıs bolmas.
Malım canımnıñ sadağası,
Canım arımnıñ sadağası.
Esek semirse,
İyesin teber.
Er turmanı altın bolsa da,
Esektiñ esek atı kalmas.
Esekti esek deseñ,
İyesiniñ köñiline keler.
Biter istiñ basına,
Caksı keler kasına.
Sırlasuvğa dos caksı,
Sıylasuvğa cat caksı.
Ak savıttıñ cağası bar,
Ceñi cok,
Şın caksınıñ aşuvı bar,
Kegi cok.
Körgendi kisi,
Körgenin aytar.
Körgensiz kisi,
Bergenin aytar.
Caksınıñ aytkanı kelmeydi,
Camannıñ sandırağı keledi.
Birevge or kazba, öziñ tüsersiñ.
Tuva caman cok,
Cüre caman bar.
Cılanga tük bitken sayın,
Kaltıravık boladı.
Camanga mal bitken sayın,
Bakıravık boladı.
Erkektiñ camanı,
Katınıñ camandar.
Eldiñ camanı,
Batırın camandar.
Caman bayısa,
Cakının tanımas.
Caman adam törşil.
Caksıdan caman tuvadı,
Bir ayak aska alğısız.
Camannan caksı tuvadı,
Adam aytsa nanğısız.
Caman maktansa katının sabar.
Caksılıkka caksılık,
Är kisiniñ isi.
Camandıkka caksılık,
Er kisiniñ isi.
Basıña is tüsse,
Caksı kömek etedi,
Caman külip ötedi.
Caksı öz basınan köredi,
Caman coldasınan köredi.
Caksı bolsa alğanıñ,
Üyinen kisi ketpeydi.
Caman bolsa alğanın,
Şın dosın da şetteydi.
Caksını camandasañ,
Aruvağı tasadı.
Camandı camandasañ,
Kutı kaşadı.
Caman ağayın
Bar bolsañ, köre almaydı.
Cok bolsañ, bere almaydı.
Capalak maktansa,
Cardan koyan aldım der.
Caman maktansa,
Caksınıñ cağasınan aldım der.
Özin ğana oylağan,
Camandıktıñ belgisi.
Özgeni de oylagan,
Adamdıktın belgisi.
Ermek kuvğan,
Bälege colığadı.
Eñbek kuvğan,
Kazınaga colığadı.
Caksıdan caman tuvsa,
Emi tabılmas.
Camannan caksı tuvsa,
Teñi tabılmas.
Caksı cigit sapardan:
Elin añsap kaytadı,
Aldına mal sap kaytadı.
Caman cigit sapardan:
Pistesin şağıp kaytadı,
Kaltasın kağıp kaytadı.
Caksını arman ozdırar,
Camandı kulkın tozdırar.
Caksı äyel,
Caman erkekti biy etedi.
Caman äyel,
Caksı erkekti kul etedi.
Caksınıñ soñınan köp eredi.
Camannıñ soñınan şöp eredi.
Caksınıñ caksılığın ayt,
Meyiri tassın,
Camandıñ camandığın ayt,
Kutı kaşsın.
Caman adam ketse,
Düniye keñip kalğanday boladı.
Caksı adam ketse,
Düniye kemip kalğanday boladı.
Caksı cigit
Ağayınnıñ basın kosadı.
Caman cigit,
Caksı ağanıñ colın tosadı.
Caksı sıylağannıñ kulı,
Caman korıkkannıñ kulı.
Esepti dos ayrılmas.
Duşpan küldirip aytadı,
Dos cılatıp aytadı.
Ayrılgğsı kelgen dos,
Ayavlıñdı suraydı.
Dos sırtıñnan maktar,
Duşpan köziñe maktar.
Adamnıñ köñili,
Bir atım nasıbaydan kaladı.
Dosıñmen köp söylespe,
Colınan kaldırarsıñ.
Duşpanıñmen köp söylespe,
Sırıñdı aldırarsıñ.
Külme dosıña, keler basıña.
Kemedeginiñ canı bir.
Doska avırlığındı salma,
Dostan karız alma.
Karğayın desem – calğızım,
Karğamayın desem – calmavızım.
Baylık – murat emes.
Kedeylik – uyat emes.
Bay bir cuttık,
Batır bir oktık.
Bar bolsañ – aspa,
Cok bolsañ – saspa.
Üydegi esepti,
Bazardağı narık buzar.
Bazarda mıñ kisi bar,
Ärkim süygenine kartal escort sälem berer.
Karğa karğanıñ közin şukımas.
Koyannıñ karasın körip,
Kalcasınan tüñil.
Añkav elge – aramza molda.
Ayuvga namaz üyretken – tayak.
Kaskırdıñ avzı cese de kan,
Cemese de kan.
İyt iyti cumsaydı,
İyt kuyrığın cumsaydı.
Ak iyt, kara iyt, bari bir iyt.
Ulıña bes caska deyin patşaday kara,
On bes caska deyin kosşıñday sana,
On besten askan soñ dosıña bala.
Sütpen kirgen minez,
Süyekpen ataşehir escort ketedi.
Küyev – cüz cıldık,
Kuda – mıñ cıldık.
Kerek tastıñ avırlıgı cok,
Barar cerdiñ alısıtığı cok.
Kudaydan korıkpa,
Kudaydan korıkpağannan korık.
Arı tartsañ ögiz öledi,
Beri tartsañ arba sınadı.
Keñ bolsañ, kem Ümraniye escort bolmaysıñ.
Äli cetpegen, akıretşil.