Kitap: Türk Halklarının Ortak Edebi Eserleri

Kazakistan’in taninmis bilim adami, Turkolog, roman, tiyatro yazarlarindan Prof. Dr. Nemat Kelimbetov’un edebiyat alaninda yillar suren calismalarinin urunu olan Turk Halklarinin Ortak Edebi Eserleri isimli kitabini Kazak Turkçesinden aktararak Istanbul’da 2011’de yayinlandik. 35 yasinda kendisini yatalak hale getiren felci buyuk azmiyle nasil yendigini anlattigi Umit isimli monolog hikâyesi de daha once Turkceye aktarilarak yayinlanan Kelimbetov bu son calismasinda tarih boyunca bircok devlet kuran Turklerin edebiyat alaninda verdigi bircok onemli eseri akici bir dille irdelemektedir.

Bilindigi gibi, Turkler hem sozlu edebiyat ve hem de yazili edebiyat urunlerine cok zengindir. Kokeni milattan onceki asirlara kadar uzanan ve yaklasik uc bin yillik tarihe sahip Turk edebiyatini birbiriyle iliskili olarak ortaya koyan arastirmalar pek fazla degildir. Prof. Dr. Nemat Kelimbetov Istanbul’da Selenge yayinlarindan cikan bu calismasinda en eski Turk toplumlari olan Sakalar ve Hunlardan Altinorda donemine kadar ortaya cikmis edebi eserleri cesitli boyutlariyla ele almaktadir. Bu meyanda Alp Er Tunga, Su, Oguz Kagan, Attila, Bozkurt ve Ergenekon destanlari, Orhun Kitabeleri, Avesta Kutsal Yazilar Antolojisi, Dede Korkut, Kutadgu Bilgi, Divan-i Hikmet, Divanu Lugati’t-Turk, Atabetu’l Hakayik, Miratu’l Kulub ve Bakirgani Kitabi gibi edebi metinleri ve Secere-i Turk, Camiu’t-tevarih, Baburname ve Tarih-i Residi gibi tarihi metinleri etraflica incelemektedir.

Kelimbetov baslangici binlerce yil oncesine dayanan tum bu edebi eserlerin aslinda birbirinden kopuk olmadigini, kendi aralarinda edebi bir gelenek devamliligi bulundugunu delilleriyle ortaya koymaktadir. Bu konuda somut bir ornek vermek gerekirse, yazar Dede Korkut kitabindaki “Kam Bure Bey Oglu Bamsi Beyrek” hikâyesinin kahramani ile Kazak Turklerinin meshur destan kahramani Alpamis Batur arasindaki somut iliskiyi gozler onune sermektedir.

Yazara gore Bamsi Beyrek zamanla Turk halklarinin sosyal hayatindaki cesitli tarihi olgulara uygun bazi degisikliklere ugramis gorunuyor. Bunun sonucunda, Bamsi Beyrek hikâyesi Alpamis Batur destanina donusmus gibidir. Kelimbetov’a gore, Hunlar “alp” askeri unvani savaslarda kahramanlik gosteren savascilarin isimlerine ilave ederlerdi. Bundan dolayi, “Bamsi Beyrek” “Alp Bamsi” olarak da soylenmis ve isim zamanla “Alpamsa”, “Alpamsa” ve “Alpamis” olmus olmalidir.

Kelimbetov’un Turk halklarinin ortak edebi eserleri gibi genis bir alani kapsayan bu calismasini Kazak Turkcesinden Turkiye Turkcesine aktarirken bazi zorluklarla karsilastik. Ozellikle edebi kaynaklardan yapilan alintilarda aslina sadik kalmaya buyuk olcude dikkat ettik. Ancak, Kelimbetov’un Divanu Lugati’t-Turk ve Orhun Kitabeleri gibi temel edebi kaynaklardan Ozbek, Kazak veya Rus imlalarina gore yaptigi alintilarin harf uyusmazligi sebebiyle Turkiye’deki bu konudaki transkripsiyon sistemi ile farkliliklara, yer yer anlasilmazliklara ve hatta hatali yazilimlara sebebiyet vermesi kuvvetle muhtemeldi. Bu durumun onune gecmek icin imkânlar olcusunde biz bu alintilari ondan degil, Turkiye’de yayinlanmis kaynaklardan almaya gayret ettik. Bu kaynaklari eserdeki dipnotlarin yanina koseli parantez icinde gosterdik.

Ayni sekilde eski Turk edebi eserlerinden alintilarin manalari kitapta Kazak Turkcesine cevrilerek verilmekteydi. Bu ceviriler bazen kullanilan arastirma eserinin Rusca veya Ozbekce olmasi sebebiyle ceviriden ceviri mahiyetini tasimaktaydi. Bizim bu metinleri bir de Turkiye Turkcesine aktarmamiz cevirinin ucuncu kez yapilmasi demekti. Dolayisiyla metinde hem anlam ve hem de estetik acidan kaymalar ortaya cikabilecekti. Boyle durumlara meydan vermemek icin orijinal metinlerden yapilan Kazakca cevirileri Turkiye Turkcesine aktarmak yerine, ayni konuda yapilan Turkiye’deki arastirmalardaki cevirileri koyduk. Bu cevirilerin kaynaklarini da koseli parantez icinde ayrica belirttik.

Mesela, Dede Korkut kitabindan yapilan alintilarin cevirisi icin Muharrem Ergin’in, Kutadgu Bilig icin Resit Rahmeti Arat’in ve Divanu Lugati’t-Turk cevirileri icin Besim Atalay’in calismalarini kullandik ve bunlari koseli parantez ile gosterdik.

Kazakistan’in onde gelen bilim adami ve yazarlarindan Prof. Dr. Nemat Kelimbetov’un Kazakistan’da lise ve universitelerinde ders kitabi olarak okutulan bircok arastirmasi bulunmaktadir. Bunlar arasinda “Eski Turk Siirleri ve Kazak Edebiyatindaki Bu Gelenegin Devami”, “Kazak Edebiyati Kaynaklari”, “Eski Devir Edebiyati” ve “Eski Edebiyat Anitlari” kitaplarini sayabiliriz. Kelimbetov hikaye alaninda da basarili eserler vermistir.

35 yasinda bir omurilik ameliyati sonucu vucudu tamamen felc olarak yatakta kalan Kelimbetov buyuk sok yasamis ve bu soku atlattiktan sonra felci yenmek ve parazit degil, ureten biri olarak yasamak icin mucadeleye girmis ve bunda basarili olmustur. Tum surecte yasadiklarini monolog hikaye tarzinda Umit isimli eserinde dile getirmektedir. Prof. Dr. Nemat Kelimbetov, Umit isimli bu eserinde azmin ve inancin insana kazandirdigi olaganustu gucu kendi basindan gecen gercek olaylarla anlatiyor.

Genc yasta yatalak kalmasina ragmen, inanilmaz isler basaran hikâyedeki baskahraman Ercan yazarin kendisidir. Kelimbetov bir zamanlar yataga bagli, yemek yemek, su icmek icin bile baskalarina muhtac olan bir insandan universitede ders veren, verdigi dersler ve yazdigi kitaplar ile ornek gosterilen insana olmayi basarmistir.

Bunun basarinin temelinde insanin kendi gucune olan guveni yatmaktadir. Kelimbetov’a gore kendine guvenen ve azmeden insanin elinden hicbir sey kurtulmaz. Bunu Umit isimli kitabinin bir yerinde “dunyada kendine sonsuz guveni olan insandan daha guclusu olabilir mi?” diyerek dile getirmektedir. Kelimbetov eseri icin “Bu kitap, cektigim acilar ve doktugum gozyaslarini anlatmayacak. Tersine onlarin ustesinden gelmeyi anlatacak. Yenilmez insan ruhunu tanitacak dunyaya” demektedir.

Kelimbetov’un Ümit isimli otobiyografik monolog hikâyesi de 2010 yılı başında İstanbul’da Selenge Yayınları’ndan çıkmıştır. Onun bu eseri Türkiye Türkçesi’nden Rusça, Ukraynaca, Türkmence, Almanca ve Çinceye de çevrilerek yayımlanmıştır. Yazarın edebiyat alanında Ümit adli eserinden başka İhtiyarlar, Oğluma Mektup ve Hasetlik adli kitapları da bulunmaktadır. İhtiyarlar isimli eseri Bağımsız Devletler Topluluğunda yılın kitabı seçilmiştir.

Prof Dr Abdulvahap Kara