NAYMAN HANLIĞI’NIN BOZKURT DEVLET MÜHRÜ
2017 Kasım ayında Almatıda “Merey” yayınevinden neşredilen “NAYMAN HANLIĞI TARİHİ VE KÜLTÜRÜ” isimli kitapta önemli bilgilere yer veriliyor. Bilim adamlarınca Türk kökenli mi, Moğol kökenli mi olduğu çok tartışılan Naymanların Türk kökenli olduğu çeşitli kaynaklarla ortaya konuyor. Nayman isminin Moğolca sekiz anlamına geldiği, bunun da “sekiz oğuz” sözüyle alakalı ve aslında Naymanların sekiz büyük Türk boyundan oluşan bir boylar federasyonu olduğu belirtiliyor.
Kitapta Nayman Hanı Tayan Han’ın baş veziri Tatatonga tarafından korunan Nayman Hanlığı Devlet Mührü’nün sembolik resmi de yer alıyor. Kitabın yazarı Prof. Dr. Zardıkhan Kıynayatulı’nın kitabında verdiği tasviri resimde bozkurt resmi ve V şeklindeki sembol görülüyor.
Bunun dışında yazar Cengiz Han ve bugünkü Moğolların kullandığı yazının Nayman yazısı olduğunu da belirtiyor. Çeşitli kaynaklara dayandırarak verdiği bilgide yazar, Cengiz Han 1204 yılında Nayman Hanlığı’nı yenilgiye uğrattıktan sonra, Tayan Han’ın baş veziri Tatatonga’yı esir olarak yanında götürdüğünü ve ondan Naymanların devlet idaresinde kullandıkları yazıyı kendilerine öğretmesini istediğini belirtiyor. Prof. Dr. Kıynayatulı kitabında, Uygur asıllı olmasından dolayı bu yazı ilim aleminde “Uygur yazısı” olarak geçtiğini, ama bu yazının Tatatonga’dan çok önceleri Naymanlar tarafından Soğd yazısından esinlenerek icat edildiğine, Runik yazıyla birlikte hanlıkta kullanıldığına dikkat çekiyor.
Eserde ayrıca 1955 senesinde Moğolistan’da bulunan Naymanlara ait üzerinde sekiz satır Türkçe yazı olan Dolodoy kitabesine yer veriliyor. İlim adamları tarafından 8. veya 9. yüzyıla tarihlenen kitabenin yazının Tatatonga’dan çok önce Naymanlar tarafından kullandığının açık bir delili olduğuna işaret ediliyor.
Dolodoy Nayman Kitabesi
Bu arada Tatatonga üzerinde özel olarak durmak gerekiyor. Bizim düşüncemize göre, Cengiz Han’ın başarılarının arkasında bu bilge kişinin de payı olduğu muhakkaktır. Çünkü tarihe baktığımızda büyük hükümdarların yanında her zaman bir bilge, alim veya filozof bulundurduğu görmekteyiz. Mesela, Büyük İskender’in yanında Aristotoles, Bilge Kagan’ın yanında Tonyukuk, Selçuklu Hükümdarı Alpaslan ve Melikşah’ın yanında Nizamülmülk ve Fatih Sultan Mehmed Han’ın yanında Akşemseddin gibi büyük alimler bulunmuş ve danışmanlık etmiştir.
Buna benzer şekilde Cengiz Han’ın ölümünden sonra da görevine devam eden Vezir Tatatonga 1230’lı yıllarda hayata gözlerini yumdu. Ancak onun oğulları 100 yıl kadar daha devlet işlerinde yüksek kademede göreve devam ettiler. Yuan Hanedanlığı Tatatonga’nın devlet hizmetlerini 1310 yılında ödüllendirerek “Jun Pen Tayfu” unvanı ve “İyen Men Jiyun” nişanını verdi. Ancak hayatı ve çalışmaları hakkında çok fazla bilinmeyen Tatatonga Türk tarihinin önemli bilge kişilerinden biri olsa gerek.
Prof. Dr. Zardıkhan Kıynayatulı (1940-2016)
Kazak Hanlığı kitabının yazarı Prof. Dr. Zardıkhan Kıynayatulı 1940’da Moğalistan’ın Kobdo bölgesinde doğmuş ciddi bir bilim adamıdır. Kendisi aynı zamanda 1990-1992 yılları arasında Moğolistan Hükümeti başbakan yardımcısı ve Moğolistan Parlamentosu başkan yardımcısı görevlerinde bulunmuş devlet adamıdır. 1994’de Kazakistan’a yerleşen tarihçi Kazak tarihi ve özellikle Cengiz Han hakkında önemli araştırma eserlerini kaleme aldı. Moğolistan Devlet Üniversitesi ve Moskova Sosyal Bilimler Akademisi mezunu Kıynayatulı 1987’de doktora eğitimini tamamlayarak 1991’de profesör olmuştu. Tam bir sene önce bugün, yani 23 Kasım 2016’da Almatı’da vefat eden Kıynayatulı’na Allah’tan rahmet diliyor, mekanı cennet olsun diye dua ve niyazda bulunuyorum.
Prof. Dr. Abdulvahap Kara