Qazaqta Qonaqtarğa Tartılatın Tabaqtardıñ Türleri

15 Eylül 2013 / admin / 0 Comments

Maldağı jilik türleri:

Jalpı jilikterterdi san jilikteri, qol jilikteri, qabırğa jäne  omırtqa bolıp tört bölikten turadı.

1. 1. San jilikteri:
   1. Jambas,
   2. Ortan jilik,
   3. Asıqtı jilik
2. 2. Qol jilikteri:
   1. Javrın,
   2. Toqpan jilik,
   3. Käri jilik
3. 3. Qabırğa:
   1. Buğana qabırğa
   2. Qara qabırğa
   3. Sübe qabırğa
4. 4. Omırtqa:
   1. Moyın omırtqa,
   2. Ara omırtqa,
   3. Qanattı omırtqa,
   4. Uşa
   5. Quyımşaq omırtqa.

Tabaq tartuv – tabaqqa salıp tamaq äkelüv degen söz. Kädeli sıbağasın berip, sıylav. Tabaq – degen söz ertede dastarqan, şañıraq, öz aldına tütin tütetken üy, qazan asqan orda degen uğımdı da bildirgen. Tilimizde tömendegidey tabaq türleri bar:

Bas tabaq – jası ülken qarttarğa, asa sıylı qonaqtarğa tartıladı. Oğan salınğan kädeli müşeler: bas, jambas, ortan jilik, beldeme (ol jambastıñ serigi), sübe qabırğa, qoydıñ ultabarı. Jılqı etinen, qarta, jal, jaya qosıladı.

Qos tabaq – quda-qudağıylarğa tartılatın arnavlı tabaq. Munıñ da kädeli müşeleri bas tabaqpen para-par boladı. Onıñ qos tabaq dep atalatın sebebi, ol quda-qudağıylardıñ köpşilikpen birge jegen qonaqasınıñ üstine arnayı äkelingen toqpan jilik boluvınan. Keyde birinşi tabaq naşarlav bolıp, ökpe-naz qozğalğan jağdayda da qos tabaq arqılı qonaqtı razı etedi.

Jay tabaq – oğan ortan jilik, javırın, toqpan jilik siyyaqtı jilikter jäne qabırğa, omırtqa salınadı.

Jastar tabağı – sıylı jastarğa asıqtı jilik tartıladı. Al, küyev men kelinge asıqtı jilik pen tös tartıladı. Salt boyınşa küyevdiñ joldası men qızdıñ jeñgesi asıqtı jilikti tuvravğa tiyis. Al tösti küyevdiñ özi tuvrap, kemiredi.

Qudağıy tabağı – jambas nemese asıqtı jilik pen sübe salınadı.

Qızdar tabağı – jürek, büyrek, jaq pen til

Sıy tabaq. Sıy tabaqqa bas, jambas salınadı.

Orta tabaq – asıqtı jilik, keyde jambas salınadı.

Ayaq tabaq – ettiñ basqa müşelerinen jasalıp, avıl adamdarına qoyıladı.

Küyev tabaq – bir san jilik pen tös salınadı.

Kelin tabaq – ultabar jäne jürek salınadı.

Jerik asınıñ tabağı. Kekse äyel bolsa – jambas, jas äyel bolsa – asıqtı jilik, tös, ultabar, üstine jaña soğılğan bolat kezdik salıp aparadı. Onday tabaq mol “üyeme” bolıp jasaladı.

Betaşar tabağı – jaña tüsken kelinşektiñ betin aşqan soñ tartıladı.

(Osı maqalanıñ bir böligi A.Ş. Jılqıbayevanıñ “Salt – dästürlerdiñ tildegi körinisi (türki tilderi negizinde)” attı kitabınan alındı)