Dünyanın En Çok Dile Çevrilen Yazarı Cengiz Aytmatov
Edebiyat, diller ve kültürler arasında köprü kuran en güçlü araçlardan biridir. Bu köprülerin en sağlamlarından birini inşa eden kişi ise bir Kırgız bozkırından çıkarak dünya edebiyat sahnesine adını altın harflerle yazdıran Cengiz Aytmatov olmuştur.
Cengiz Aytmatov (1928–2008), yalnızca Kırgız edebiyatının değil, tüm Türk Dünyası’nın ve dünya edebiyatının en saygın yazarlarından biridir. Bozkırların insanı, doğayı ve kadim kültürüyle harmanlanmış hayatını evrensel temalarla birleştiren Aytmatov, eserlerinde bireyin dramını, toplumsal değişimi ve insanlık durumunu felsefi bir derinlikle işlemiştir. Onun yazarlığı, Sovyetler Birliği döneminde merkezî ideolojik kalıpları aşarak, insanı merkeze alan, sembollerle yüklü güçlü anlatılar kurmasıyla dikkat çekmiştir.
2025 yılı itibarıyla yapılan derlemelere göre, Aytmatov’un eserleri 180’den fazla dile çevrilmiş, böylece onu yaşayan ya da vefat etmiş tüm edebi yazarlar içinde en çok dile çevrilen yazar konumuna taşımıştır. Bu, sadece bir sayısal rekor değil, aynı zamanda evrensel anlatım gücünün, kültürel derinliğin ve insanî duygulara temas etme becerisinin bir kanıtıdır.
Aytmatov’un Evrenselliği Nereden Geliyor?
Cengiz Aytmatov’un romanları ve hikâyeleri sadece Orta Asya Bozkır halklarının yaşamından kesitler sunmaz; onun eserleri, savaşın acıları, gelenekle modernlik arasındaki çatışma, aşkın ve sadakatin sınavı, doğa ve insan ilişkisi, hafıza ve kimlik gibi evrensel temaları işler. “Cemile”, “Toprak Ana”, “Elveda Gülsarı”, “Selvi Boylum Al Yazmalım” ve “Gün Olur Asra Bedel” gibi eserleri farklı coğrafyalardaki okurların yüreğine dokunmayı başarmıştır. Aytmatov, edebiyatı yalnızca bir bölgenin kültür ve yaşam tarzını ifade aracı değil, aynı zamanda insanlık sorunlarını tartışma alanı olarak kullanmıştır.
Aytmatov, hem doğunun derinliklerinden gelen sözlü anlatım geleneğini hem de batı edebiyatının tekniklerini ustalıkla harmanlamış, bu yönüyle Doğu ile Batı arasında bir edebiyat köprüsü olmuştur.
En Çok Dile Çevrilen Yazarlar Sıralaması (Edebi Yazarlar Arasında)
Aşağıdaki liste, UNESCO ve uluslararası yayınevlerinden elde edilen verilere göre oluşturulmuştur:
| Sıra | Yazar | Yaklaşık Çevrildiği Dil Sayısı |
|---|---|---|
| 1 | Cengiz Aytmatov (Kırgızistan) | ~180 |
| 2 | Jules Verne (Fransa) | ~150 |
| 3 | Hans Christian Andersen (Danimarka) | ~150 |
| 4 | Agatha Christie (İngiltere) | ~103 |
| 5 | Astrid Lindgren (İsveç) | ~100 |
Bu listeyi daha da anlamlı kılan unsur, Aytmatov’un diğer yazarların çoğu gibi Batı merkezli bir edebiyat ortamında yetişmemiş olmasıdır. O, Sovyetler döneminde yetişmiş bir yazar olarak, Orta Asya bozkırlarında Kırgız ve Kazak toplumlarının bağrında yoğrulan diliyle insanlığın ortak hikâyesini kaleme almayı başarmıştır.
Aytmatov kitaplarının dünya yazarları arasında üst sıralarda olmasına rağmen çok mütevazidir. 1987’de Şark Yıldızı isimli edebi derginin yazarının sorusuna verdiği cevap bunu kanıtlar:
– Dış ülkelerde sizin kitaplarınız Lev Tolstoy’un kitaplarına nazaran daha fazla basılıyormuş. Bunların sayısını söyler misiniz?
– Böyle karşılaştırmalar yapmak yersiz. Yazarlıkta kıyaslama yapmanın faydası olmaz. Tolstoy’un devri başka, bizimki başka. Şimdi kitaplar çok hızlı tercüme edilerek, çok basılıyor. Bunun dışında, yazarın niteliği, onun kitaplarının sayısı ile ölçülmez. Tolstoy da, Dostoyevski de gerçek klasiklerdir.
Aytmatov Sadece Bir Yazar Değil, Bir Medeniyet Elçisidir
Aytmatov’un eserleri, Türk dünyasında olduğu kadar Avrupa, Asya ve Afrika ülkelerinde de yaygın biçimde okunmakta; hatta birçok ülkede üniversitelerde ders olarak okutulmakta, eserleri hakkında yüksek lisans ve doktora tezleri hazırlanmaktadır. Onun anlatılarında insanın özüyle yüzleşmesi, doğayla çatışması ve kimlik arayışı, çağlar ve coğrafyalar üstü bir nitelik taşır.
Sonuç olarak, Cengiz Aytmatov sadece Kırgız halkının ve Türk dünyasının değil, tüm insanlığın yazarıdır. Onun rekor kıran çeviri sayısı da bunu doğrular niteliktedir.
Prof. Dr. Abdulvahap Kara