Шетелдерде қазақтардың кеңестік кезеңде тәуелсіздікке ұмтылмағаны, күреспегені туралы пікір басым
Әбдіуақап Қара, Мимар Синан көркемөнер университетінің (Түркия) профессоры, тарих ғылымының докторы:
– Әбдіуақап аға, сіз соңғы кездері сана тәуелсіздігі жайында жиі айтып жүрсіз. Бұл өзі сонда нені білдіреді?
– Біз қазақ халқы жеке ел болып, тәуелсіздік алғанымызға 2011 жылы 20 жыл толады. Осыдан 18 жыл бұрын Кеңес Одағынан босап шықтық. Сөйтіп, саяси тәуелсіздікке қол жеткіздік. Саяси тәуелсіздікке бір күнде қол жеткізуге болады. Бірақ сана тәуелсіздігі бір күнде келмейді. Ол үшін уақыт өтуі керек. Ол уақытты ғалымдар мен саясаткерлер қысқарта алады. Кейде сол сана тәуелсіздігінің келмеуі де мүмкін. Ал сана тәуелсіздігі болмай, бір елдің өркендеуі мүмкін емес. Бірақ саяси тәуелсіздік сол сана тәуелсіздігіне жетудің ең бірінші шарты болып табылады.
Әбдіуақап Қара. Бұл есім қазақ оқырмандарына етене таныс. Түркияда тұрғанымен ата жұртынан қол үзбеген азамат. Елге келіп-кетіп тұратын ғалым ағамызды Астанаға келген кезекті бір сапарында жолықтырып әңгімелескен едік.
– Тәуелсіз ел атанғанымызға да жиырма жылдың жүзі болды. Дегенмен, тәуелсіздік үшін күрес тәуелсіздік алғаннан кейін басталады деген тәмсілге сүйенер болсақ, әлі де отарсыздандырылмай жатқан дүниелер бар… Жалпы, санамыз тәуелсіз деп айта аламыз ба?
– Сана тәуелсіз деп айта алмаймыз. Өйткені сана тәуелсіздігі деген ұлттың өз өзіне сенімі. Бұл дегеніміз әр азаматтың өз ұлтына, халқына, мемлекетіне сенуі. Егер де бір халық өз ұлтына сенсе, болашағын өз ұлтында көреді де, баласын ана тілінде тәрбиелеп, оқытады. Ал, басқа ұлтты өз ұлтынан жоғары көрсе, онда әрине бала тәрбиелеу сол ұлттың тілінде болады. Міне бұл жағдай адамның өз халқына, ұлтына сенбеуі емей немене? Ал бұл жерде мынаны ажыратуға тиіспіз: Егер жастарымыз ана тілін мүдірмей сөйлеп біліп тұрса, оның үстіне өзге ұлттардың тілін үйреніп жатса бұған айтар сөз, айтар сын жоқ. Қайта оларды жоғары бағалаймыз. Әңгіме өз ана тілін білмей өзге тілдерде сайраған азаматтар туралы болып отыр.
1988 Yilinda Bakırköy escort Türk Yurdu Dergisinde Yayimlanan Ilk Ceviri Calismam
Bu calisma cok ilginc Kazak Turkcesinden degil, Kirgiz Turkcesinden yaptigim bir ceviriydi. Cengiz Aytmatov’un bir soylesisini cevirmistim. 24 yil sonra Dr. Bahçeşehir escort Mustafa Cetin’in kisisel sitesinde rastladim. Kendisine teşekkür ediyorum.
2012 жылы 17- тамыз күні Ыстамбұлда Түркия қазақтарының алдынғы қатарлы ақсақалдарынан Құрманияз Жолшы дүние салды. Жұма намазынан соң Зәйтінбұрын Әмина Инаныш мешітінде жаназасы оқылған марқұм үшін кешкісін үйінде ауызашар беріліп Құран оқытылып дұға істелді. Өткен жылдарда қазақтың белгілі ақыны және мемлекет қайраткері Мұхтар Шахановпен кездесіп сөйлескен Құрманияз ақсақал ХХ- ғасырдың алғашқы жарымында Алтай мен Баркөлде белгілі дін ғалымы болған Жахия молланың немересі. Осыған байланысты Жахия молла туралы мақаламызды ұсынбақпыз.
Шынжаңда өткен ғасырдың алғашқы жартысында өмір сүрген екі үлкен ғұламасынан бірі Ақыт қажы болса, екіншісі Жахя молла болып табылады. Қазақтың Молқы руынан шыққан Ақыт қажыны және шығармаларын бүгін Шыңжанда білмейтін адам кемде кем. Бірақ, қалайша екен Жахя молланы көп адам білме бермейді. Мұның негізгі себептерінен бірі Ақыт қажының ғұлама болумен қатар, артында көптеген жазбаша еңбектер қалтыруында жатса керек. Ақыт қажы Ислам дініне қатысты еңбектерін өлең түрінде жазып ол кездің шектеулі мүмкіншіліктеріне қарамастан көзінің тірісінде Қазанда баспадан шығарып үлгерген еді. Бірақ Жахя молла ондай жазбаша еңбек қалтырмағандықтан ол туралы көп зерттеу жүргізілмеген болса керек.
Бақытқа орай Жахя молланың ұрпақтары тірі, қазір Ыстамбұлда өмір сүріп жатыр. Олардан бірі ұлы Хамзадан болған немересі Жәлел қажы (фамилясы Инан). Біз осы мақаламызды сол кісінің берген мәліметтері негізінде дайындап отырмыз.
Ұлы ғалым Махмұд Қашғаридiң «Диуани лұғат әт-түрк» атты әйгiлi кiтабы 1910 жылға дейiн аты бар, бiрақ заты жоқ кiтап едi. Басқаша айтқанда, оған дейiн кiтаптың тек аты ғана аталатын, бiрақ кiтапты көрген ешкiм жоқ едi. Егер бүгiнгi таңда бұл кiтап бүкiл әлемде зерттеулер мен конференцияларға арқау болып отырса, бұл үшiн бiз кiтапқұмар, ғылым мен мәдениетке жан-тәнiмен берiлген Әли Әмiрi әпендiге қарыздармыз.
Махмұд Қашғари 1072-1074 жылдары Бағдатта Халипаға тарту ету үшiн жазып шыққан аса құнды осы шығарманы Әли Әмiрi әпендi сахафта (көне кiтап сататын орын) жатқан жерiнен көрiп, сатып алды да, ғылыми айналымға кiргiздi.
Әбдіуақап Қара,Түркиядағы Мимар Синан көркемөнер университетінің профессоры, тарих ғылымының докторы, түркітанушы:
– Әбдіуақап аға, сіз саналы ғұмырыңызды ғылымға арнап келе жатқан адамның бірісіз. Соның ішінде қазақ тарихына қатысты еңбектеріңіздің өзі бір төбе. Бірде азаттық идеясын ту етіп ұстаушылардың бірегейі – Мұстафа Шоқайдың өміріне қатысты Түркістан легионы туралы ақиқатты ашқыңыз келетінін айтып едіңіз. Осы арманыңызға жеттіңіз бе?
– Жоқ, ол арманымызға жеттік деп айта алмаймын. Біріншіден, бұл – өте ауқымды мәселе. Тез арада орындалуы да екіталай. Әлі көп уақыт еңбек етуді талап етеді. Содан соң, әрине, бұл тек бір ғана адамның қолынан келетін шаруа емес. Басқа ғалымдар да атсалысуы керек. Сондай-ақ бұл тек қазақ халқына ғана қатысты емес. Көптеген елдер бұл мәселенің қыр-сырының ашылуына өте-мөте мүдделі. Өйткені легионда қазақтан басқа да көптеген халықтардың өкілдері болғанын білесіз. Осы мақсатта 2006 жылы Ыстамбұлда Түркістан легионы туралы түрік тілінде бір кітап шығарған едім. Онда Түркістан легионының бірқатар қырларын ашуға тырыстым. Енді бұл еңбектің қазақ тіліне аударылып басылуы мен үшін өте маңызды.
Ünlü yazar Cengiz Aytmatov’un Goethe ve Tolstoylar ile kıyasladığı Abay (İbrahim) Kunanbayoğlu, kendi halkını tüm yönleriyle eserlerine yansıtabilen ender şair ve yazarlardan biridir. Özellikle Kazak edebiyatında yeni bir çığır açmasıyla tanınan Abay sadece Kazak kültürüne değil, dünya kültürüne mal olmuş bir şahsiyettir. Bu sebeple, 1995 yılı UNESCO tarafından bütün dünyada “Abay Yılı” olarak ilan edilmiştir. Bu etkinlikler dünyanın bir çok ülkesinde olduğu gibi, Türkiye’de de kutlanmıştır.
Türkiye’deki Abay Yılı kutlamaları çerçevesinde, Istanbul’un Kazakların yoğunlukta yaşadığı ilçelerden biri olan Zeytinburnu’nda bir caddeye onun adı verilmiştir. Daha sonra bu cadde de inşa edilen ilçenin güzide okullarından birine Abay İlköğretim Okulu olarak onun adı verilmiştir. Kazakistan Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev, 21 Mayıs 2003 tarihinde, Zeytinburnu’na şeref vererek, bu okulun açılış törenine bizzat katılarak açılış kurdelasını kesmişlerdir. Bu da bize Abay isminin Kazak Türklerinde ne derece saygın bir yere sahip olduğunu gösterse gerek.
Türk Dünyasına gönül vermiş gazeteci yazar Kemal Çapraz’ı son yolculuğuna yine Türk Dünyası uğurladı. Tuzla Yayla Merkez Camisindeki cenazesinde İstanbul’daki, hatta tüm Türkiye’deki Türk Dünyası temsilcileri ona son görevlerini yapmak için oradaydı. Bu da onun samimi bir dava adamı olduğunun tartışılmaz bir deliliydi.
Onun için tabutunu sadece vatandaşı olduğu Türkiye Cumhuriyeti’nin ay yıldızlı bayrağı değil, gönülden bağlı olduğu tüm Türk Devletlerinin bayrakları örtüyordu. Türk-Kazak, Türk-Doğu Türkistan, Türk-Kirim gibi ikili bayraklı tabutlar çok görmüştüm. Fakat ilk defa böylesine çok bayraklı bir tabut görüyorum. Bu da Çapraz’ın Türkiye’deki Türk Dünyasının birleştirici temsilcisi oluğunun tartışılmaz bir bicimde ortaya koymaktadır.
