KAZAKLARDA AD SÖYLEMEME “AT TERGEV” GELENEĞİ
“At tergev” – Kazaklarda gelinlerin, kayın hısımları olan büyüklerine ve akrabalarına doğrudan isimleriyle hitap etmeyip, onlara özel lakaplar ya da dolaylı ifadelerle seslenmesi geleneğine verilen addır.
Bu gelenek, gelinin kayınpederine, kayınvalidesine ve tüm kayın akrabalarına duyduğu saygıyı yansıtır. Gelin, kayın akrabaları arasında yaş, cinsiyet ya da sosyal konum farkı gözetmeksizin, onların adlarını doğrudan anmaz; bunun yerine uygun, ahenkli ve yaratıcı lakaplar kullanır.
Bu yönüyle at tergev, gelinlerin sergilediği örnek bir davranış biçimidir. Mesela bazı yengelerim bana “törem”, kızkardeşime “sergim” diye lakap takmışlardı. Doğrudan ismimizle hitap etmezlerdi.
Kısacası, eskiden Kazak gelinleri, edep ve haya içinde çekinerek doğrudan ad söylemekten kaçınırdı. Bu davranışa “ad söylememe” yani at tergev denir. Tabii şimdi uygulayan pek kalmadı.
🔸 Ad Söylememe Geleneği Nasıl Uygulanır? 🔸
Kazakların eski geleneklerine göre evlenen bir kadın, eşinin akrabalarının adlarını doğrudan söylemez; bunun yerine her biri için uygun düşen, yakışan başka bir isim bulur.
🧔 Ayuvbay (Ayıbey) → Korkutbey
🐺 Kaskırbay (Kurtbey) → Uluma
🦊 Tülkibay → Kurnazbey
🪨 Kayrakbay (Bileytaşıbey) → Sürtme
🐑 Kozıbey (Kuzubey) → Meleme
🐭 Tışkanbey (Sıçanbey) → Çuvaldelen
Gelinlerin her bir aile bireyine özel olarak verdiği bu adlar; zekâ, hitabet yeteneği, incelik ve saygıyı yansıtır. Aynı zamanda kültürel bir sınav gibidir. 🧠🎓
📖 Ad Söylemeye Dair Bir Efsanevi Örnek
Efsaneye göre, çok eski zamanlarda Kurtbey, Bileytaşıbey, Kuzubey, Bıçakbey, Kamçıbey, Şelalebey ve Nehirbey adlarında yedi erkek kardeş yaşarmış. Bu kardeşlerin Aygerim adında bir gelinleri varmış.
Bir gün kardeşler büyük bir evde toplanmışken, köyün köpekleri aniden nehre doğru havlayarak koşmaya başlamış.
Kayınpederi, ev işleriyle meşgul olan gelinine şöyle demiş:
🗣️ “Gelin kızım, köpekler neden bu kadar koşup havlıyor? Dışarıda bir şeyler mi oluyor, bir bakıver!”
Gelin dışarı çıkmış ve görmüş ki; şelale ile nehrin ortasında bir kurt, bir kuzuyu boğazından yakalamış. Hemen dönüp şöyle demiş:
🗨️ “Canım kaynatam! Şırıldayının bu tarafında, şıkır şıkır akanın öte tarafında, meleyenleri uluyan biri şimdi yemek üzere. Kesiciyi sürtmeye tekrar tekrar sürtünüz ve meleyeni kesiniz ki haram olmasın!”
📌 Gelin, bu sözlerle doğrudan kayınpederi ve kardeşlerinin Şelale, Nehir, Kurt, Kuzu, Bileytaşı ve Bıçak olan adlarını doğrudan anmadan durumu zarafetle açıklamış.
Bilgeliği, soğukkanlılığı ve geleneğe olan bağlılığı sayesinde halk arasında “örnek gelin” olarak anılmış ve zamanla efsaneleşmiştir.
Prof. Dr. Abdulvahap Kara