TÜRK SİYASET FELFESENİN TEMELİ KUTADGU BİLİG’İ OKUDUK MU?
6-8 Nisan 2018’de Eskişehir’de Anadolu Üniversitesi’nde düzenlenen VI. Tarihyazımı çalıştayında bir akademisyen “Divanü Lugati’t Türk, Kutadgu Bilig, Mesnevi gibi eserleri dilimizden düşürmeyiz. Onların Türk kültüründeki önemi her fırsatta dile getiririz. Ama bu eserleri okuyan var mı? Hatta bu eserler üzerine yapılan bilimsel toplantılarda konuşan akademisyenlerin birçoğu da okumamıştır. Ama üzerine saatlerce konuşurlar.” Bu sözler biraz abartı içerse de doğrudur. Doğrudan bu eserlerin dili üzerine çalışan akademisyenler hariç tutulursa, toplumun aydınlarından aydın olmayanlarına kadar bir çok kesimin okumadığı doğrudur. Niçin?
Kutadgu Bilig Kahire Nüshası
Bunun elbette birçok sebepleri olabilir. Ama bence en önemli sebebi bu eserleri öyle her önüne gelenin herhangi bir araştırma eseri veya roman gibi eline alıp rahat okuyabileceği eserler değildir. Hem hacimli eserlerdir, hem de bazıları manzum türde yazılmıştır. Bu sebeple anlayarak okumak zordur.
Kutadgu Bilig Herat Nüshası
Bu sebeple bu eserleri sıradan vatandaşların bile okuyabileceği sadelikte tekrar yazmakta fayda vardır. Araştırmacı, emekli Türk Dili ve Edebiyatı ve Türkçe öğretmeni Yaşar Çağbayır Kutadgu Bilgi konusunda böyle bir çalışmaya imza atmış. Kendisini kutluyorum. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınlarından çıkan kitabının önsözünde niçin böyle bir eseri yazdığı konusunda şunları söylüyor:
“Millî değerlerimizi tanıyabilecekleri eserlerden birisi olan Kutadgu Bilig’i okuyup anlayabilecekleri dil olan günümüz Türkçesiyle gençlerimizin ayağına getirmeye çalıştım. Eseri kısmen özetleyerek, yer yer yazarının ifadesi dışına da çıkarak günümüz Türkçesine aktardım. Bu çalışma Kutadgu Bilig’ in baştan sona bir tercümesidir, diye düşünülmemelidir. Kutadgu Bilig’i ele aldığı konu ve savunduğu fikirlerin dışına çıkmadan, kendi sözlerimle düzenlemeye çalıştım. Mükemmelliğini iddia etmiyorum. Ancak gençlerimize Kutadgu Bilig’i okumaları yolunda bir başlangıç sağlayabileceğini sanıyorum.
Kutadgu Bilig, hemen her beyiti birer vecize olup güzellik, doğruluk, iyilik üstüne afiş olarak, tabela olarak asılabilecek, asıldığı mekanın görünümünü ve okuyan beyinleri süsleyebilecek cümlelerden ibarettir.”
Kutadgu Bilig Özbekistan Nüshası
Kutadgu Bilig, mesnevi tarzında yazılmış edebi bir kitap olmakla birlikte, siyaset ve yönetim alanında da büyük bir düşünce eserdir. Eserin tamamı 6645 beyittir. Dili XV. yüzyılda Çağatayca olarak adlandırılacak olan Karahanlı Türkçesidir. Eserin adı Kutadgu Bilig, günümüz Türkçesine “kutluluk bilgisi, saadet veren bilgi” olarak çevriliyor. Bana göre, bu kitabın adının esas manası “kutlu iktidar”, “mutluluk veren iktidar” veya “kutlu eden iktidar” olmalıdır. Çünkü, “bilig” kelimesinin bilgi olduğu kadar, iktidar manası da vardır. Bu kelime Kazak Türkçesinde “biylig”, “biylik” olarak yaşamaktadır. Ve iktidar, yönetim manalarına gelmektedir. Zaten Kutadgu Bilig de bir siyasetname kitabıdır. Dolayısıyla ona “Kutlu İktidar” ismi daha çok uygun düşmektedir.
Eser hakan Gündoğdu (Kündogdı), vezir Aydoldu (Aytoldı), vezirin oğlu Öğdülmüş ve zahit Odgurmuş arasındaki diyaloglar şeklinde kaleme alınmıştır. Yusuf Has Hacip kitabının önsözünde bu konuda şunları ifade etmektedir: “Önce Gündoğdu’yu tanıtayım. O hükümdardır, doğru yasayı temsil eder. Aydoldu ile mutluluk güneşi doğar, o da mutluluğun temsilcisidir. Öğdülmüş aklı, Odgurmuş akıbeti temsil eder. Ben sözlerimi bu dört değer (doğru yasa, mutluluk, akıl, akıbet) üzerine kurdum. Okuduğunda anlayacaksın, dikkat et.”
Kitap siyasetname alanında muhteşem bir eserdir. İnsan kitabı okuyup muhtevasıyla tanışınca, onun şöhretinin boşuna olmadığını anlıyor. Yusuf Has Hacip’in bu eserini Kaşgar’da bundan bin yıl kadar önce, yani 1069-1070’te yazdığını da düşününce, hayran kalmamak mümkün değil. Bu önemli eserin Herat, Taşkent ve Kahire nüshalarının orjinalleri de tıpkı basım olarak yayınlandı. Onların üçünü de satın alıp kütüphanemin en değerli eserleri arasına kattım. Yayınlayanlara, emeği geçenlere binlerce teşekkür.
Elimizde Kutadgu Bilig bir hazine varken, bundan faydalanmamak, bu eseri okuyarak zihin dünyamızı, dünya görüşümüzü zenginleştirmemek akıl alır bir şey değil. Ama eserin, elbette orijinalini herkes okuyamaz da, gereği gibi de istifade edemez de. Fakat, Yaşar Çağbayır büyük bir hizmeti yerine getirerek eseri herkesin rahatça okuyup anlayabilecek üslupta tekrar yazmış. 312 sayfa eserin fiyatı da çok uygun. 15 TL. Diyanet Yayınları kitap mağazalarından alırsanız indirim de yapılıyor. 10,5 TL. Kitabı almakla kalmayın, fazladan alarak eşe dosta en güzel hediye olarak vermeyi de düşünebilirsiniz.
Prof. Dr. Abdulvahap Kara