Біз наурыз айынын 3-і күні Еуразия ұлттық университетінің Әлихан Бөкейханның 155 жылдығына орай ұйымдастырған халықаралық ғылыми конференцияда Зәки Уәлидинің шығармаларындағы Әлихан Бөкейхан және Алаш тарихына қатысты баға жетпес мәліметтер туралы бір баяндама жасаған едік.
ХХ. ғасыр түркі дүниесі тарихнамасында келешекте аты алтын әріптермен жазылуға тиіс ұлы ғалым Уәлидинің еңбектері қазақтар үшін екі тұрғыдан маңызды.
Devamı…3 Mart 2021’de Nur-Sultan şehrinde Avrasya Devlet Üniversitesi’nin düzenlemiş olduğu 155. DOĞUM YILINDA ALİHAN BÖKEYHAN konulu uluslararası sempozyumda Zeki Velidi Togan’ın eserlerinde Alihan Bökeyhan ve Alaş tarihi ile ilgili paha biçilmez kıymetli bilgiler üzerine bir sunum yaptık.
Tebliğimizde özetle şunları dile getirdik.XX. yüzyıl Türk tarihçiliğinin büyük ismi Togan iki açıdan Kazaklar için önem arzediyor.
Devamı…
Mustafa Çokay’ın (1890-1941) yaşadığı devirde Sovyetler Birliği dimdik ayaktaydı. Bu sebeple onun en büyük ülküsü Türkistan’ın bağımsızlığı idi. İşte onun bu ülküsünü bu resmin arka planda koşan beyaz atlar sembolize etmektedir.
Бір кездері ғалымдар мен ақындар «үнсіздіктер кеңесі» деген қауымдастық құрған болатын.
Қатысушылар саны қырық адам болды және ол санды көбейтпек емес еді. Мүшелікке қойылатын бірінші талап – көп ойлау, бірақ аз сөйлеу еді.
Сол кезде әйгілі ақын және ғалым Молла Жами осы Кеңес мүшелерінің қатарына қосылғысы келді. Бір күні ол үнсіздік кеңесінің мүшесі қайтыс болды дегенді естіп, оның орнына мүшелікке тұру үшін ғалымдар сарайына келді.
Оны қарсы алған есіктегі күзетшіге ештеңе айтпастан, ол өзінің атын қағазға жазып, сол кезде жиналып отырған үнсіздіктер кеңесіне жіберді.
Кеңестегілер бұл ұсынысты көргенде ренжіді. Молла Жами лайықты да ұлы ғалым еді, бірақ өкінішке орай олар қайтыс болған мүшенің орнына басқа біреуді әлдеқашан алып қойған еді.
Енді жаңа мүшеге қабылдауға болмайды. Кеңес президенті Молла Жамиге оны толығымен сумен толтырылған бір стакан жіберді. Ақылды ғалым жағдайды түсінді. Егер тағы бір тамшы су құятын болса, стақан тасып кетер еді. Содан кейін ол раушан гүлінен кішкентай бір жапырақты алып, оны суға ақырын ғана қойды. Су тасыған жоқ. Ол мұны ішке жіберді.
Кеңес мүшелері бұл сыпайы жауаптың мағынасын түсінді: ұлы адамдардың орны бөлек. Сөйтіп мүшелер осы дана ғалымды қосуға шешім қабылдады.
Президент мүше тізіміне Молла Жаминидің есімін қосты. Ол қырық санының оң жағына нөл қойып, 400 жазды. Онымен ол Молла Жаминидің арқасында кеңестің беделі он есе артты деп мәлімдеген болды.
Тізімнің соңғы түрін Молла Жами келгенде, көрді. Алайда, оған нөмірдің үлкен көрінісі ұнамады. Оң жақтағы нөлдің біреуін өшіріп, қырық санының сол жағына қойды да 040 деп жазды. Кішіпейіл Молла Жами осылайша өзін сол жақтағы нөл деп санады және стаканнан асып түспегендіктен, сол жиналыстың құрылымына әсер етпейтінін де айтқысы келді.
Раушан жапырағы болу оңай емес. Алайда, үйде, жұмыста тіл табыса білетін адам болудың және раушан гүлдеріндей адамдар сыйласымды болудың жолы – раушан жапырағындай болуда еді.
Біреуге салмақ салмай, өзгелердің салмағын көтеру үшін раушан гүлдің сұлулығына жету керек…
Бұл өзімізбен, отбасымызбен, қоршаған ортамен үйлесімділік пен мәңгілік сұлулық жолында жүрудің жаршысы.
Раушан жапырақтарының құпиясына қол жеткізгендер оң жақтағы нөл сияқты, өздері тұрған қоғамға, тіпті бірге он күш қосады, бірақ сол жақтағы нөл сияқты әрекет етіп, ешкімге ауыртпалық түсірмейді.
Түрік тілінен ауд.: Әбдіуақап Қара
Geçtiğimiz günlerde elimize ulaşan bu yeni kitapta Kazak Hanlığı ile Çin’in Qing Hanedanlığı arasındaki ilişkilere ait arşiv belgeleri yer almaktadır.
Almatı’daki Çokan Velihanov Tarih ve Etnoloji Enstitüsü tarafından bu sene yayınlanan kitap 18. yüzyılın ikinci yarısından 19. yüzyılın 30’larına kadar diplomatik ve siyasi ilişkiler tarihine ilişkin Çin, Türk ve Rus dillerinden çevrilmiş belge ve materyalleri içermektedir.
Bu dönem Kazak Hanlığının Qing Hanedanı ilk temaslarından Hanlığının Çarlık Rusya’nın boyunduruğu altına girdiği son dönemine kadar ilişkileri kapsamaktadır.
Kitabın elimize ulaşmasını sağlayan enstitü başkanı Profesör Doktor Ziyabek Kabduldinov’a teşekkür ediyorum.
Büyük şair ve düşünür Abay’ın babası Kunanbay Öskenbayoğlu’nun 1851’de yaptırdğı camidir resimdeki. Kunanbay Tobıktı kabilesinin beyi idi. Çok zengindi ama bir bozkır bilgesiydi.
Hacca gittiğinde Türkistan’dan gelecek hacılar için bir misafirhane de yaptırmıştır. Mekanı cennet olsun. Bu mübarek adam için Sovyet ideologları zalim feodal bey karalamasını yapmışlar, böylece Kazak konar göçer bozkır toplum yapısını sevilen beyleri üzerinden dinamitlemek istemişlerdi.
Bir keresinde şiirleriyle ün kazanan genç Abay gurura kapılmış ve babası Kunanbay’a: “Baba sen mi büyüksün, ben mi?” diye sormuştu. Babası o zaman taşı gediğine koymuştu: “Oğlum beni geçebilmen için bir Abay yetiştirmen gerekir.”
Prof. Dr. Abdulvahap Kara
Bir büyük mutluluk daha yaşıyorum. Her kitabının yayınlanışı yazar için bir evladı daha dünyaya gelmişçesine sevinç, gurur ve mutluluk yaşatır. İşte o duygulandan birini daha Sultanahmet’te Türk edebiyatı Vakfında yaşıyorum.
Ayrıca Kazakistan Cumhurbaşkanı Kasım Cömert Tokayev’in talimatlarıyla bu sene Abay eserleri 175. Yılı vesilesiyle, 10 dile çevrilmesi planlanmıştı. Bu dillerden Türkçeye aktarılması başkanlığımızdaki ekibin çevirisiyle gerçekleşmiş olması da bizim için ayrı bir gurur, onurdur.
Vakıf Yayınları arasında çevirmen, şair ve editör arkadaşlarımla hep beraber kışın aylarca üzerinde çalıştığımız Abay Şiirleri ve Kara Sözleri çevirilerimiz böylece yayınlanmış bulunmaktadır. Şimdiye kadar yapılmış en iyi Abay çevirisini ortaya koyduğumuzu düşünüyorum. Ama tabii ki, takdir okuyucunundur. Türk dünyasına hayırlara vesile olmasını temenni ediyorum.
