Niğde’de Büyük Kazak Hanı Abılay Han Parkı Açılıyor

2006 senesinde Niğde girişine dilkilen Abılay Han’ın heykeli çevre düzenlemesi sebebiyle yerinden kaldırılmıştı. 11 Ekim günü saat 14.00’te adına yapılan parkın içindeki yeni yerine Kazakistan Ankara Büyükelçisi Janseyit Tüymebayev’in de katıldığı bir törenle dikilecektir. Bu tören aynı zamanda doğumunun 300. yılı vesilesiyle geçtiğimiz hafta Kazakistan’da yapılan büyük kutlamaların yapıldığı bir döneme de denk düşmektedir. Bu vesiyle Abılay Han adına bir parkın yapılmasında başta Niğde Belediye Başkanı Faruk Akdoğan olmak üzere emekleri geçen herkese teşekkürü bir borç bilirim. Bu heykel ve Ankara’daki Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev heykeli, İstanbul  Ataköy’deki Kabanbay Batur heykeli Kazakistan – Türkiye dostluk ve kardeşliğinin birer abidevi sembolleri olarak Türk topraklarında ebediyyen muhafaza edilecektir.

Abılay Han (1711-1781) hakkında kısaca bilgi vermek gerekirse, han sülalesinden olmasına rağmen yetim olarak büyüyen ve çobanlıktan cesareti ve savaşçılığıyla Kazak hanlığının tahtına oturan Abılay Han, dünyada eşine az rastlanır bir şekilde, bileğinin hakkıyla idareyi eline alan hükümdarlardan biridir. Hayatı, tahta geçişi ve han olarak elde ettiği büyük başarıları onu Kazaklar arasında haklı olarak efsaneleştirmiştir. Birçok Kazak günümüzde dahi ona saygı duymakta ve oğullarına Abılay, Abılayhan veya Abley gibi isimler vermektedir. Onun hakkında Sovyet döneminde romanlar yazılmıştır. Bunların başlıcaları İlyas Esenberlin’in “Jantalas” (1976), Sofı Smatayev’in “Elim-ay” ve Uzakbay Dospambetov’un “Abılay’ın Ak Tuğu”’ isimli eserleridir.



Türkiye’deki Sanatçıların Kazak Şarkıları

Türkiye’de 1952 yılından beri yaşamakta olan Kazak Türkleri örf-adet ve geleneklerini muhafaza etmekte ve şarkı, türkülerini de yeri geldikçe çalıp söylemektedirler. Müziğin ve özellikle iki telli milli çalgıları olan dombıranın Kazaklar arasında önemli yeri vardır. Bu sebeple zaman içinde Türkiye’de doğup büyüyen bazı gençler Sovyetler Birliği’nin sınırları içinde kalan Kazakistan ile temas olmadığı zamanlar kendi kendilerine dombıra çalmasını öğrenmişlerdir. Zeynel Özkalp, Beşir Ahmet Köse, Mustafa Buyurgan ve Mustafa Kök gibi gençler 1970 ve 1980’li yıllarda güfte ve beste de yapmışlardır. Bazen Türkçe şarkı ve türküler Kazakçaya da çevrilmiştir. Mesela bu satırların yazarı da Eski Dostlar şarkısını Kazakçaya aktarmıştır. Şimdi Türkiye Kazaklarına ait bazı şarkılarını aşağıda sunuyoruz.



Түркияда Қазақ тарихшыларының кездесуі

Стамбұлдағы қазақ диаспорасы өкілдерімен Қазақстанның белгілі ғалымдары, Еуразия Университетінің профессоры Қаржаубай Сартқожаұлы, әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің профессоры Талас Омарбеков, Астана қаласындағы Әлкей Марғұлан археология институтының профессоры Зейнолла Самашев кездесу өткізді.


Түркия қазақтарының еркіндік жолындағы ұлы көші

Түркияла тұратын қазақтардын ұзақ-салқар көш тарихына назар ауларғанда бұл көштің қазақтың еркіндік жолындағы теңдессіз ерлігі екенін көреміз. Олар еркіндік үшін адам сенгісіз қандай да бір ауыр қиыншылықтарды бастан кешірген. 1930- жылдары Қытайға қарасты Шы ғыс Түркістан өлкесінде Гоминдаң үкіметінің губернаторы Шың-Ши-Сайдың  зомбылықтарына шыдай алмаған қазақтардың Елісхан Тәйжі мен Зайып Тәйжі сияқты көш көсемдерінің жетекшілігінде, баяғыдағы Бөке батыр сияқты, азаттықты туған тонырақтан тыс жерлерден іздеп шетке ауып кеткенін байқаймыз.


KAZAKLARIN ALTAYLARDAN ANADOLU’YA ÖZGÜRLÜK UĞRUNA YAPTIKLARI GÖÇ FİLM OLUYOR

Türkiye’deki Kazakların ağır meşakkatlerle yapılan göç tarihine baktığımızda, bu göçün Kazakların özgürlük yolundaki olağanüstü kahramanlık destanı olduğunu görürüz. 1930’lı yılların ikinci yarısında başlayıp 1952’de Türkiye’de nihayete eren bu göçün filmi yapılıyor. “Aldongar Production” film şirketi filmin senaryosunu yazmak için 20-22 Eylül 2013 tarihinde Almatı’da tarihçiler ve yazarlar bir araya geldi.


ҰЛЫ АЛТАЙДАН – АНАДОЛЫҒА ЕРКІНДІК ЖОЛЫНДАҒЫ КӨШ ТУРАЛЫ ФИЛЬМ ТҮСІРІЛМЕК

Түркияда тұратын қазақтардың ұзақ-салқар көш тарихына назар аударғанда, бұл көштің қазақтың еркіндік жолындағы теңдессіз ерлігі екенін көреміз. 1930 жылдардың екінші жартысында басталып, 1952 жылы Түркияда аяқталған осы көш көркем фильмге арқау болуда. “Aldongar Production” компаниясы фильмнің сценариін жазу үшін 20-22 қыркүйек күндері Алматыда бірқатар тарихшылар мен жазушылардың басын қосты.


Түркия қазақтарының көші туралы көркем фильм түсіріледі

ХХ ғасырдың басында төрткүл дүниенің бұрышына тарыдай шашылған қазақтар туралы кинотуынды түсіріледі. Бүгін Алматыда еліміз бен алыс-жақын шет елдік тарихшылардың басын біріктірген «Алдоңғар продакшн» ұжымы осылай мәлімдеді.

Жиын барысында кинотүсірушілер ғалымдардың фильм сценариіне қатысты пікірлерін тыңдап, нақты қай кезеңдегі оқиға желісін өрбітетіні жайында кеңес алды.

Нәтижесінде, фильмге негіз болып ХХ ғасырдың 1930-жылдарында Қытай еліндегі өзге халықтарды ұлттық және діни жағынан кемсіту алынатын болды. Сол заманда аз ұлт өкілдері, оның ішінде қазақтар да Алтайдан Ганьсу мен Синхайға қоныс аударды. 4 мыңдай қазақ оңтүстікке қарай жылжуды жалғастырып, тибеттіктермен соғыса жүріп, Үндістаннық Кашмир қаласына жетті.

Қиын-қыстау кезеңде көп адам жолда мерт болды. Дәл осы тарихи жайттарды таспаға түсіру үшін продакшн ұжымы Қытай, Моңғолия, Үндістан мен Түркияда түсірілім жасайды. Қазір ел тарихынан сыр шертетін туындының сценариі жазылып жатыр.

Әбдіуақап Қара, тарих ғылымдарының докторы, профессор:

Біз бұл фильмді тек қазақ халқына, түркі халықтарына емес, әлем елдеріне көрсетуді қалаймыз. Жаһандық фильм болуы керек. Ол үшін біз бар құндылықты осы фильмде көрсетуіміз керек.

Әйгерім МУСИНА


Qazaqta Qonaqtarğa Tartılatın Tabaqtardıñ Türleri

Qazaq qonaqjay qalıq. Üyinen qonaq üzilmeydi. Tipti qazaqta adamnıñ bedeli qonaq şaqıruvımen de esepteledi. Yağniy üyine qonaq şaqırmağan adamdı onşa sıylamaydı. Äl asirese qoy soyıp köp qonaq şaqırılğanda, tabaqqa et qalay bolsa solay emes, bir tärtip, bir dastürmen salınadı. Mine osı orayda Türkiya men Evropadağı jastar arasında şatasuvlarğa sebep bolıp otırğan qazaqta tabaq tartuvdın türlerin nazarlarınızğa usınıp otırmız:


ҚАЗАҚ ҒЫЛЫМЫН ӨРКЕНДЕТУ ҮШІН НЕ ІСТЕУ КЕРЕК?

Президенттің ғылымға үлкен мән бергендігі соңғы жылдарда атқарылған жұмыстардан нақты көрініп отыр. Атап айтқанда, Мәдени мұра бағдарламасы қазақ тарихы мен мәдениетінің зерттеліп қағаз бетіне түсірілуінде үлкен мәнге ие болды. Осы бағдарламаның арқасында қазақ ғалымдары мен жазушылары үлкен туындыларды дүниеге келтірді. Бұл соңғы ширек ғасырда әлемде ең үлкен мәдени бағдарлама болып тарихқа енді десек қателеспейміз.

Болашақ бағдарламасы болса, қазақ жастарының әлемдегі ең үздік ғылым ордаларынан білім алуына мүмкіндік туғызды. Бұл да әлемдік деңгейдегі білім уақиғасы. Бұл әрине Елбасы Назарбаевтың Абылай Ханның “Білекке сенген заманда ешкімге есе бермедік, білімге сенген заманда қапы қалып жүрмелік” деген қанатты сөзін басшылыққа алғаны сондай-ақ бүгінгі ғылым және білім заманында да алдыңғы қатарлы елдер арасында өз орнын тапса деген арманды іске асыруға күш жұмсағаны.


Alman Gelin

(Hikaye – Abdulvahap Kara)

Münih’te Eylül günlerine has yağışlı ve kasvetli bir hava vardı. Yağmur durmaksızın yağıyordu. Tren istasyonuna doğru yürümekte olan Orhan sanki yağmurun farkında değildi. Düşüncelere dalmış ağır ağır yürüyordu. Sıkıntısı yüzünden okunuyordu. Almanya’da dördüncü senesine ayak basmıştı, hiç bu kadar sıkıntılı olduğunu hatırlamıyordu. Babası onun iyi bir mühendis olarak yetişmesini çok istiyordu. Bunun için Almanya’ya gelmiş Münih Üniversitesi’nde bir yıl Almanca dil eğitiminden sonra, makine mühendisliği bölümünde tahsiline başlamıştı. Günler çok çabuk geçmiş ve artık son senesine gelmişti. Bu seneyi de başarıyla tamamladığında, mühendis olarak yurda dönecekti.